🧾 Tranh chấp về bảo hiểm xã hội (BHXH), bảo hiểm y tế (BHYT), bảo hiểm thất nghiệp (BHTN) theo Luật Lao động 2019

---

Trong bối cảnh nền kinh tế hội nhập và thị trường lao động ngày càng phát triển, bảo hiểm xã hội (BHXH), bảo hiểm y tế (BHYT) và bảo hiểm thất nghiệp (BHTN) đóng vai trò then chốt trong việc bảo vệ quyền lợi hợp pháp của người lao động, đồng thời giúp doanh nghiệp thực hiện đúng nghĩa vụ pháp lý và góp phần ổn định an sinh xã hội.

Tuy nhiên, thực tiễn cho thấy, tranh chấp về bảo hiểm là một trong những dạng tranh chấp phổ biến và phức tạp nhất trong quan hệ lao động hiện nay. Nhiều vụ việc kéo dài, gây thiệt hại nghiêm trọng không chỉ cho người lao động mà còn ảnh hưởng đến uy tín, hoạt động sản xuất – kinh doanh của doanh nghiệp.

Theo Luật Lao động 2019, người sử dụng lao động (NSDLĐ) bắt buộc phải đăng ký, trích nộp và tham gia đầy đủ các loại bảo hiểm cho người lao động. Thế nhưng, không ít trường hợp doanh nghiệp cố tình trốn đóng, nợ đọng, khai sai mức đóng hoặc không thực hiện nghĩa vụ khi người lao động nghỉ việc, dẫn đến tranh chấp gay gắt. Bên cạnh đó, cơ quan bảo hiểm đôi khi cũng xử lý chậm, sai sót hồ sơ, từ chối chi trả quyền lợi hợp pháp khiến người lao động phải khiếu nại, khởi kiện để đòi lại công bằng.

Trong bài viết này, chúng ta sẽ cùng tìm hiểu bản chất của tranh chấp về BHXH, BHYT, BHTN, phân loại các dạng tranh chấp phổ biến, căn cứ pháp lý, quy trình giải quyết và cách thức bảo vệ quyền lợi theo quy định của Luật Lao động năm 2019 và các văn bản hướng dẫn hiện hành.

---

1. Vai trò và ý nghĩa của BHXH, BHYT, BHTN trong quan hệ lao động

Trước khi bàn đến tranh chấp, cần hiểu rõ mục đích và ý nghĩa của ba loại bảo hiểm bắt buộc mà người lao động và doanh nghiệp phải tham gia. Đây là trụ cột của hệ thống an sinh xã hội Việt Nam, được Nhà nước quy định nhằm bảo vệ con người trước các rủi ro trong đời sống và nghề nghiệp.

1.1. Bảo hiểm xã hội (BHXH)

Bảo hiểm xã hội là chính sách do Nhà nước tổ chức, nhằm bảo đảm thay thế hoặc bù đắp một phần thu nhập cho người lao động khi họ mất hoặc giảm khả năng lao động do ốm đau, thai sản, tai nạn lao động, bệnh nghề nghiệp, nghỉ hưu hoặc tử tuất.

Theo Điều 168 Luật Lao động 2019, người sử dụng lao động phải đóng BHXH bắt buộc cho người lao động theo tỷ lệ quy định, đồng thời trích một phần từ tiền lương của người lao động để cùng tham gia.
BHXH không chỉ giúp người lao động an tâm cống hiến mà còn thể hiện trách nhiệm xã hội của doanh nghiệp. Khi quyền lợi này bị xâm phạm, tranh chấp về BHXH rất dễ phát sinh — đặc biệt là trong các trường hợp doanh nghiệp không đóng, đóng thiếu hoặc khai sai mức đóng.

1.2. Bảo hiểm y tế (BHYT)

Bảo hiểm y tế là chính sách chăm sóc sức khỏe toàn dân, được quy định tại Luật BHYT năm 2008, sửa đổi bổ sung năm 2014.
Đối với người lao động, BHYT bảo đảm quyền được khám chữa bệnh, giảm chi phí y tế, góp phần ổn định thu nhập và chất lượng cuộc sống.

Theo quy định, doanh nghiệp phải tham gia BHYT bắt buộc cho toàn bộ người lao động đang làm việc theo hợp đồng có thời hạn từ 3 tháng trở lên. Tranh chấp về BHYT thường nảy sinh khi:

• Người lao động bị từ chối chi trả chi phí khám chữa bệnh.

• Cơ sở y tế lạm dụng hoặc sai sót trong thanh toán bảo hiểm.

• Doanh nghiệp chậm đóng hoặc không đóng BHYT, khiến người lao động không được hưởng quyền lợi.

1.3. Bảo hiểm thất nghiệp (BHTN)

Bảo hiểm thất nghiệp được quy định trong Luật Việc làm năm 2013, là một chính sách hỗ trợ người lao động khi mất việc làm.
Mục đích của BHTN là giúp người lao động ổn định cuộc sống tạm thời, duy trì thu nhập, đồng thời được hỗ trợ học nghề, tư vấn việc làm để nhanh chóng quay lại thị trường lao động.

Tranh chấp về BHTN thường xảy ra khi:

• Doanh nghiệp không tham gia BHTN cho người lao động.

• Trung tâm dịch vụ việc làm từ chối giải quyết hoặc chi trả chậm trợ cấp thất nghiệp.

• Người lao động không được xác nhận thời gian đóng BHTN đúng quy định.

1.4. Vai trò tổng hợp

Cả ba loại bảo hiểm – BHXH, BHYT, BHTN – không chỉ là nghĩa vụ pháp lý mà còn là công cụ đảm bảo công bằng xã hội, tạo niềm tin và động lực làm việc cho người lao động. Việc thực hiện đúng, đủ và minh bạch nghĩa vụ bảo hiểm là cơ sở duy trì quan hệ lao động bền vững, giảm thiểu tranh chấp và nâng cao uy tín của doanh nghiệp trên thị trường.

---

1.5. Mối quan hệ giữa Luật Lao động 2019 và các luật bảo hiểm chuyên ngành

Luật Lao động 2019 đóng vai trò là khung pháp lý gốc, quy định về quyền và nghĩa vụ của người sử dụng lao động, người lao động trong việc tham gia bảo hiểm bắt buộc. Trong khi đó, Luật BHXH, Luật BHYT và Luật Việc làm (điều chỉnh BHTN) là các đạo luật chuyên ngành, quy định chi tiết về mức đóng, thủ tục, hồ sơ, quyền hưởng và trách nhiệm của các bên.

Cụ thể:

• Luật Lao động 2019 (Điều 168 – 175) quy định nghĩa vụ tham gia bảo hiểm, trách nhiệm xử lý vi phạm và quyền khởi kiện.

• Luật BHXH 2014 quy định chi tiết các chế độ ốm đau, thai sản, hưu trí, tử tuất, tai nạn lao động.

• Luật BHYT 2008 (sửa đổi 2014) hướng dẫn cụ thể mức hưởng, phạm vi chi trả và cơ chế thanh toán.

• Luật Việc làm 2013 quy định mức đóng, điều kiện, thủ tục và quyền lợi BHTN.

Tất cả cùng tạo thành hệ thống pháp luật liên hoàn, đảm bảo tính công bằng, minh bạch và hiệu lực trong việc bảo vệ quyền lợi người lao động. Khi có tranh chấp xảy ra, Tòa án sẽ dựa trên sự kết hợp giữa Luật Lao động và các luật chuyên ngành để giải quyết vụ việc một cách toàn diện.

Xem thêm: https://luattamduc.vn/tranh-chap-tien-luong-tien-cong-theo-luat-lao-dong/

---

2. Tranh chấp bảo hiểm là gì?

Tranh chấp bảo hiểm xã hội, bảo hiểm y tế, bảo hiểm thất nghiệp là các mâu thuẫn phát sinh giữa các bên trong quan hệ bảo hiểm – bao gồm người lao động, người sử dụng lao động, cơ quan bảo hiểm và cơ sở y tế, xoay quanh quyền và nghĩa vụ khi tham gia, đóng, và hưởng các chế độ bảo hiểm.

Theo khoản 7 Điều 3 Bộ luật Lao động 2019, đây là dạng tranh chấp lao động cá nhân hoặc tập thể, thuộc thẩm quyền giải quyết của Tòa án nhân dân nếu các bên không thể tự hòa giải.

---

3. Các dạng tranh chấp phổ biến về BHXH, BHYT, BHTN

3.1. Tranh chấp về đóng và truy đóng bảo hiểm

Đây là dạng tranh chấp xảy ra phổ biến nhất, thường gặp trong các trường hợp sau:

• Doanh nghiệp không đăng ký tham gia BHXH, BHYT, BHTN cho người lao động.

• Doanh nghiệp đóng không đúng mức lương thực tế, dẫn đến giảm quyền lợi khi hưởng chế độ.

• Chậm đóng, nợ đọng hoặc trốn đóng bảo hiểm, gây thiệt hại cho người lao động khi cần sử dụng chế độ.

• Sau khi nghỉ việc, người lao động phát hiện sổ BHXH bị thiếu thời gian đóng hoặc không khớp dữ liệu.

• Doanh nghiệp giải thể, phá sản nhưng chưa hoàn thành nghĩa vụ đóng bảo hiểm.

3.2. Tranh chấp về quyền hưởng chế độ bảo hiểm

Người lao động có thể khởi kiện hoặc khiếu nại trong các trường hợp:

• Bị từ chối chi trả chế độ ốm đau, thai sản, hưu trí, tử tuất hoặc thất nghiệp dù đã đủ điều kiện.

• Cơ quan BHXH hoặc cơ sở y tế chi trả sai, thiếu hoặc chậm chế độ.

• Tranh chấp về xác nhận thời gian đóng BHXH, ảnh hưởng đến quyền hưởng lương hưu.

• Người lao động bị mất việc nhưng không được giải quyết trợ cấp thất nghiệp do lỗi của doanh nghiệp hoặc trung tâm dịch vụ việc làm.

3.3. Tranh chấp ba bên (NLĐ – NSDLĐ – cơ quan BHXH)

• Cơ quan BHXH từ chối giải quyết chế độ vì doanh nghiệp chưa đóng đủ.

• Doanh nghiệp không cung cấp hồ sơ để người lao động làm thủ tục hưởng bảo hiểm.

• Tranh chấp giữa cơ quan BHXH và cơ sở y tế về thanh toán chi phí khám chữa bệnh BHYT.

Xem thêm: https://luattamduc.vn/khi-bi-sa-thai-trai-phap-luat-nguoi-lao-dong-can/

---

4. Nguyên nhân dẫn đến tranh chấp bảo hiểm

Những nguyên nhân chủ yếu gây ra tranh chấp về BHXH, BHYT, BHTN bao gồm:

1. Doanh nghiệp cố tình vi phạm pháp luật để giảm chi phí.

2. Người lao động thiếu hiểu biết pháp lý, không kiểm tra quá trình đóng bảo hiểm.

3. Hệ thống dữ liệu bảo hiểm chưa đồng bộ, dễ phát sinh sai sót.

4. Công tác thanh tra, kiểm tra còn hạn chế, chưa kịp thời phát hiện vi phạm.

5. Một số cơ quan, cá nhân thiếu trách nhiệm trong giải quyết chế độ, gây bức xúc cho người lao động.

---

5. Căn cứ pháp lý điều chỉnh tranh chấp bảo hiểm

Các quy định pháp luật liên quan đến tranh chấp BHXH, BHYT, BHTN bao gồm:

• Luật Lao động 2019 – quy định trách nhiệm tham gia bảo hiểm của NSDLĐ (Điều 168–175).

• Luật Bảo hiểm xã hội 2014 – quy định chi tiết các chế độ BHXH bắt buộc và tự nguyện.

• Luật Bảo hiểm y tế 2008 (sửa đổi, bổ sung 2014) – điều chỉnh quyền lợi khám chữa bệnh của người có BHYT.

• Luật Việc làm 2013 – điều chỉnh BHTN và chính sách hỗ trợ việc làm.

• Nghị định 12/2022/NĐ-CP – quy định xử phạt vi phạm hành chính trong lĩnh vực lao động, BHXH, BHYT, BHTN.

• Bộ luật Tố tụng Dân sự 2015 – quy định thẩm quyền, trình tự, thủ tục khởi kiện tại Tòa án.

---

6. Trình tự, thủ tục giải quyết tranh chấp về BHXH, BHYT, BHTN

6.1. Bước 1: Khiếu nại nội bộ hoặc gửi đơn đến cơ quan BHXH

• Người lao động nộp đơn khiếu nại lần đầu đến người sử dụng lao động hoặc cơ quan BHXH.

• Trong thời hạn 30 ngày, nếu không được giải quyết hoặc không đồng ý với kết quả, có thể khiếu nại lần hai đến cấp trên trực tiếp hoặc khởi kiện ra Tòa án.

6.2. Bước 2: Hòa giải tranh chấp lao động

• Với tranh chấp giữa người lao động và doanh nghiệp, Luật Lao động yêu cầu qua bước hòa giải tại hòa giải viên lao động trước khi khởi kiện.

• Tuy nhiên, một số tranh chấp được miễn hòa giải, như: tranh chấp về BHXH, BHYT, BHTN hoặc về bồi thường tai nạn lao động, bệnh nghề nghiệp.

6.3. Bước 3: Khởi kiện tại Tòa án nhân dân

• Người lao động nộp đơn khởi kiện kèm chứng cứ (hợp đồng lao động, sổ BHXH, bảng lương, quyết định chấm dứt hợp đồng, biên bản làm việc với cơ quan BHXH…).

• Thẩm quyền: Tòa án nhân dân cấp huyện nơi doanh nghiệp hoặc cơ quan BHXH có trụ sở.

• Sau khi xét xử, bản án hoặc quyết định có hiệu lực là căn cứ buộc doanh nghiệp hoặc cơ quan BHXH thực hiện nghĩa vụ đóng, truy đóng hoặc chi trả quyền lợi.

---

7. Chế tài xử lý vi phạm trong lĩnh vực bảo hiểm

Theo Nghị định 12/2022/NĐ-CP, doanh nghiệp vi phạm quy định về BHXH, BHYT, BHTN có thể bị:

• Phạt tiền đến 75 triệu đồng với hành vi chậm đóng, trốn đóng, đóng sai mức.

• Buộc truy nộp toàn bộ số tiền còn thiếu, cùng tiền lãi chậm đóng.

• Tạm đình chỉ hoạt động, tước giấy phép kinh doanh trong trường hợp vi phạm nghiêm trọng.

• Nếu có dấu hiệu gian lận, chiếm đoạt, doanh nghiệp và cá nhân có thể bị truy cứu trách nhiệm hình sự theo Điều 214–216 Bộ luật Hình sự 2015 (sửa đổi 2017).

---

8. Quyền và nghĩa vụ của người lao động trong tranh chấp bảo hiểm

Người lao động có quyền:

• Được tham gia đầy đủ các loại bảo hiểm bắt buộc.

• Yêu cầu người sử dụng lao động cung cấp thông tin, chứng từ liên quan.

• Khiếu nại, tố cáo hoặc khởi kiện khi quyền lợi bị xâm phạm.

• Nhận lại sổ BHXH và các giấy tờ liên quan khi chấm dứt hợp đồng.

Người lao động có nghĩa vụ:

• Cung cấp thông tin trung thực khi làm hồ sơ hưởng chế độ.

• Không lợi dụng chính sách để trục lợi quỹ bảo hiểm.

• Phối hợp với cơ quan, doanh nghiệp để xác nhận thời gian đóng bảo hiểm khi cần.

Xem thêm: https://luattamduc.vn/5-quyen-co-ban-cua-nguoi-lao-dong-theo-bo-luat-lao/

---

9. Giải pháp phòng ngừa tranh chấp bảo hiểm

Đối với người lao động:

• Kiểm tra thông tin đóng bảo hiểm định kỳ trên ứng dụng VssID hoặc cổng thông tin BHXH Việt Nam.

• Giữ lại bảng lương, hợp đồng, quyết định nghỉ việc để làm chứng cứ khi cần.

• Chủ động liên hệ cơ quan BHXH khi phát hiện doanh nghiệp vi phạm.

• Tham gia tư vấn pháp lý hoặc nhờ công đoàn hỗ trợ khi có tranh chấp.

Đối với doanh nghiệp:

• Tuân thủ nghiêm túc quy định pháp luật về đóng bảo hiểm.

• Xây dựng bộ phận nhân sự – kế toán chuyên trách hiểu luật và có nghiệp vụ.

• Minh bạch thông tin về mức đóng, thời gian đóng cho người lao động.

• Chủ động đối soát dữ liệu BHXH định kỳ với cơ quan quản lý.

---

10. Kết luận

Tranh chấp về bảo hiểm xã hội (BHXH), bảo hiểm y tế (BHYT), bảo hiểm thất nghiệp (BHTN) là vấn đề pháp lý phổ biến nhưng phức tạp, gắn liền trực tiếp với quyền lợi của người lao động và nghĩa vụ của người sử dụng lao động.

Hiểu rõ quy định trong Luật Lao động 2019 cùng các luật chuyên ngành giúp các bên chủ động phòng ngừa rủi ro, bảo vệ quyền lợi hợp pháp và xây dựng quan hệ lao động hài hòa, ổn định, tiến bộ.

Thông tin liên hệ:

Văn phòng Luật sư Châu Đốc – Chi nhánh Thành phố Hồ Chí Minh
📍 Địa chỉ: 92/49/7/20 Nguyễn Thị Chạy, khu phố Chiêu Liêu, Phường Dĩ An, Thành phố Hồ Chí Minh.
📞 Điện thoại: 0987 79 16 32
✉️ Email: luattamduc.law@gmail.com
🌐 Website: luattamduc.vn
📘 Facebook: Luật sư Dân sự
🎵 TikTok: @luatsutuvantphcm
📍 Google Maps: Xem bản đồ
🕐 Thời gian làm việc: Thứ 2 – Thứ 7 (8:00 – 17:00)