Thừa kế theo pháp luật Việt Nam: Quy định, phân chia và giải quyết tranh chấp

Trong đời sống pháp lý cũng như xã hội, thừa kế là vấn đề quan trọng, liên quan trực tiếp đến quyền lợi của người để lại tài sản và người thân trong gia đình. Từ khối tài sản nhỏ như tiền tiết kiệm, nhà ở cho đến đất đai, doanh nghiệp…, việc xác định quyền thừa kế luôn cần sự rõ ràng, minh bạch và đúng luật.

Nội dung trang

Tuy nhiên, nhiều vụ việc tranh chấp thừa kế xảy ra do hiểu sai, không có di chúc, hoặc di chúc không hợp lệ. Bài viết dưới đây sẽ giúp bạn hiểu rõ khái niệm thừa kế, các hình thức thừa kế, cách phân chia di sản, cũng như cách giải quyết tranh chấp hiệu quả.

1. Thừa kế là gì?

Theo Điều 609 Bộ luật Dân sự 2015, thừa kế là việc chuyển giao tài sản của người đã chết cho người còn sống theo di chúc hoặc theo pháp luật. Người để lại tài sản được gọi là người để lại di sản, còn người nhận tài sản là người thừa kế.

Di sản thừa kế bao gồm:

Tài sản riêng của người chết
Phần tài sản thuộc quyền sở hữu của họ trong tài sản chung

Thừa kế có thể xảy ra theo di chúc (thừa kế theo ý chí) hoặc theo pháp luật (trong trường hợp không có di chúc hoặc di chúc không hợp lệ).

2. Các hình thức thừa kế theo quy định pháp luật

2.1. Thừa kế theo di chúc

Di chúc là sự thể hiện ý chí của cá nhân nhằm chuyển tài sản của mình cho người khác sau khi chết. Di chúc có thể lập bằng văn bản hoặc bằng miệng.

Di chúc hợp pháp cần đảm bảo:

Người lập di chúc có năng lực hành vi dân sự
Tự nguyện lập di chúc
Nội dung không vi phạm điều cấm, không trái đạo đức xã hội
Hình thức di chúc phải đúng quy định của pháp luật

Ưu điểm của thừa kế theo di chúc:

Người để lại di sản chủ động phân chia tài sản
Giảm thiểu nguy cơ xảy ra tranh chấp
Bảo vệ quyền lợi cho những người yếu thế (con nhỏ, người già…)

Thừa kế theo pháp luật Việt Nam; Luật sư tư vấn về thừa kế 24/7

2.2. Thừa kế theo pháp luật

Áp dụng khi:

Không có di chúc
Di chúc không hợp lệ
Người thừa kế theo di chúc chết trước người lập di chúc
Người được chỉ định từ chối nhận thừa kế hoặc bị truất quyền

Pháp luật quy định 3 hàng thừa kế cụ thể (theo Điều 651 BLDS 2015):

Hàng thứ nhất:

Vợ/chồng
Con ruột, con nuôi
Cha mẹ ruột, cha mẹ nuôi

Hàng thứ hai:

Ông bà nội, ông bà ngoại
Anh, chị, em ruột

Hàng thứ ba:

Cụ nội, cụ ngoại
Cậu, dì, chú, bác, cô ruột

Người ở hàng thừa kế sau chỉ được hưởng khi không còn ai ở hàng trước.

Xem thêm: Chấm dứt và Hủy Hợp đồng – 7 Điều Cần Biết Khi Giao Kết và Thực Hiện

3. Điều kiện để hưởng thừa kế

Để được công nhận là người thừa kế, cá nhân phải đáp ứng các điều kiện:

Còn sống vào thời điểm mở thừa kế (thời điểm người để lại di sản chết)
Không thuộc các trường hợp bị truất quyền thừa kế như: cố ý giết người để lại di sản, lừa dối ép buộc lập di chúc…
Không từ chối nhận di sản (trừ trường hợp từ chối hợp pháp)

4. Phân chia di sản thừa kế

Việc phân chia tài sản thừa kế có thể thực hiện theo di chúc hoặc theo pháp luật:

4.1. Phân chia theo di chúc

Người lập di chúc có quyền quyết định:

Ai được hưởng di sản
Hưởng bao nhiêu phần
Cách thức phân chia

Tuy nhiên, dù có di chúc, vẫn phải dành phần di sản bắt buộc cho:

Con chưa thành niên
Con đã thành niên nhưng mất năng lực hành vi dân sự
Vợ/chồng, cha mẹ không còn khả năng lao động

4.2. Phân chia theo pháp luật

Khi áp dụng thừa kế theo pháp luật, các người cùng hàng thừa kế sẽ được hưởng phần bằng nhau, trừ khi có thỏa thuận khác.

Ví dụ: Nếu người chết để lại 1 ngôi nhà và có 3 người con (không có vợ), thì mỗi người con sẽ được hưởng 1/3 ngôi nhà đó.

5. Di sản thừa kế gồm những gì?

Theo pháp luật, di sản thừa kế gồm:

Bất động sản: nhà, đất, căn hộ
Động sản: xe, tiền, vàng, cổ phiếu
Quyền tài sản: quyền sử dụng đất, quyền tác giả, quyền thuê mặt bằng
Tài sản góp vốn, cổ phần doanh nghiệp

Ngoài ra, nợ và nghĩa vụ tài chính cũng là một phần trong khối di sản, và người thừa kế phải thực hiện nghĩa vụ trong phạm vi phần di sản mình nhận được.

6. Hồ sơ và thủ tục nhận thừa kế

6.1. Hồ sơ bao gồm:

Giấy chứng tử của người để lại di sản
Giấy tờ nhân thân của người thừa kế
Giấy tờ chứng minh quyền sử dụng tài sản
Di chúc (nếu có)
Văn bản khai nhận di sản hoặc thỏa thuận phân chia di sản

6.2. Thủ tục khai nhận thừa kế

Được thực hiện tại phòng công chứng hoặc Ủy ban nhân dân
Sau khi công chứng, các bên tiến hành đăng ký sang tên tài sản tại cơ quan quản lý nhà nước (với đất đai là Văn phòng đăng ký đất đai)

7. Giải quyết tranh chấp thừa kế

Tranh chấp thừa kế là loại tranh chấp phổ biến và phức tạp nhất trong các vụ kiện dân sự. Các dạng tranh chấp thường gặp bao gồm:

7.1. Tranh chấp về di chúc

Di chúc giả mạo, không hợp lệ
Di chúc bị sửa chữa, thiếu chứng thực
Di chúc lập khi người lập mất năng lực hành vi

7.2. Tranh chấp về hàng thừa kế

Người thừa kế bị bỏ sót
Xác định sai hàng thừa kế

7.3. Tranh chấp về việc chia tài sản

Tài sản không xác định rõ là của ai (tài sản riêng hay chung)
Tranh cãi về giá trị tài sản, tỷ lệ chia

7.4. Tranh chấp về nghĩa vụ tài chính

Người thừa kế không đồng thuận việc trả nợ
Xác định phạm vi nghĩa vụ phát sinh từ di sản

8. Cách giải quyết tranh chấp thừa kế

8.1. Thương lượng, hòa giải

Đây là phương pháp được khuyến khích đầu tiên. Các bên tự thỏa thuận phân chia tài sản. Kết quả hòa giải nên lập thành văn bản có công chứng để đảm bảo giá trị pháp lý.

8.2. Khởi kiện tại Tòa án

Nếu không thể hòa giải, người có quyền lợi bị ảnh hưởng có thể khởi kiện yêu cầu chia di sản thừa kế tại Tòa án nhân dân nơi có tài sản.

Hồ sơ khởi kiện gồm:

Đơn khởi kiện
Giấy tờ chứng minh quan hệ thừa kế
Giấy tờ về di sản
Di chúc (nếu có)

Sau đó, Tòa sẽ tiến hành thụ lý vụ án, đưa ra phán quyết phân chia di sản theo đúng quy định pháp luật.

9. Một số câu hỏi thường gặp

9.1. Không có di chúc thì tài sản chia như thế nào?

Nếu không có di chúc, di sản sẽ được chia theo pháp luật, theo thứ tự hàng thừa kế (vợ/chồng, con, cha mẹ…).

9.2. Di chúc miệng có hợp lệ không?

Có, nhưng phải có ít nhất 2 người làm chứng, và sau 5 ngày kể từ khi lập di chúc miệng phải lập thành văn bản có công chứng nếu còn sống.

9.3. Con ngoài giá thú có được hưởng thừa kế?

Có. Con ngoài giá thú (không đăng ký khai sinh từ hôn nhân hợp pháp) vẫn được hưởng quyền thừa kế như con ruột nếu chứng minh được quan hệ huyết thống.

9.4. Người thừa kế không đồng ý chia tài sản thì làm sao?

Các bên có thể thương lượng, nếu không đạt được thỏa thuận, có thể khởi kiện ra Tòa án để yêu cầu chia thừa kế theo quy định pháp luật.

10. Lưu ý khi lập di chúc và nhận thừa kế

Nên lập di chúc có công chứng để đảm bảo tính pháp lý
Ghi rõ phần tài sản cho từng người, tránh mơ hồ
Cập nhật thông tin nếu thay đổi ý chí hoặc tình hình tài sản
Khi nhận thừa kế cần hoàn tất các nghĩa vụ tài chính liên quan (thuế, phí…)

11. Tư vấn pháp lý về thừa kế

Việc phân chia tài sản sau khi người thân qua đời thường rất nhạy cảm và dễ phát sinh tranh chấp. Do đó, bạn nên tìm đến luật sư dân sự hoặc văn phòng công chứng để được:

Tư vấn lập di chúc đúng pháp luật
Tư vấn xác lập quyền thừa kế
Hỗ trợ giải quyết tranh chấp tại Tòa
Đại diện thương lượng, hòa giải
Thực hiện thủ tục công chứng khai nhận thừa kế

12. Thông tin liên hệ tư vấn thừa kế

Nếu bạn đang cần hỗ trợ pháp lý về thừa kế hoặc giải quyết tranh chấp liên quan đến di sản, hãy liên hệ:

Văn phòng Luật sư Châu Đốc – Chi nhánh Bình Dương
📍 Địa chỉ: 92/49/7/20 Nguyễn Thị Chạy, khu phố Chiêu Liêu, phường Tân Đông Hiệp, thành phố Dĩ An, tỉnh Bình Dương.
📞 Điện thoại: 0987 79 16 32
✉️ Email: luattamduc.law@gmail.com
🌐 Website: luattamduc.vn
🎥 TikTok: luatsutuvantphcm
🕒 Thời gian làm việc: Thứ 2 – Thứ 7 (8:00 – 17:00)

Kết luận

Thừa kế là vấn đề không thể tránh khỏi trong cuộc sống, đặc biệt với những gia đình có tài sản giá trị. Việc nắm rõ các quy định pháp luật về thừa kế, chuẩn bị di chúc hợp pháp và có sự tư vấn từ luật sư sẽ giúp bạn bảo vệ quyền lợi, tránh những tranh chấp không đáng có sau này.