Mở đầu

Thừa kế là một vấn đề dân sự thường gặp, liên quan trực tiếp đến quyền lợi của các thành viên trong gia đình. Khi một người qua đời, di sản của họ sẽ được phân chia theo di chúc (nếu có) hoặc thừa kế theo pháp luật. Tuy nhiên, nhiều người còn nhầm lẫn hai hình thức này, dẫn đến tranh chấp, mâu thuẫn trong quá trình chia di sản.

Nội dung trang

Bài viết này sẽ giúp bạn hiểu rõ sự khác biệt giữa thừa kế theo di chúc và thừa kế theo pháp luật, đồng thời nêu ra những điểm cần lưu ý để bảo vệ quyền lợi hợp pháp.

1. Thừa kế theo di chúc

1.1. Khái niệm

Thừa kế theo di chúc là việc chuyển dịch tài sản của người chết cho người sống dựa trên ý chí cá nhân của người để lại di sản. Di chúc được coi là “pháp lệnh riêng” của người chết, có giá trị bắt buộc thi hành nếu hợp pháp.

1.2. Các hình thức di chúc

Di chúc bằng văn bản:
- Có công chứng hoặc chứng thực: được lập tại tổ chức hành nghề công chứng hoặc UBND xã/phường → đảm bảo giá trị pháp lý cao, ít bị tranh chấp.
- Không công chứng, chứng thực: do cá nhân tự lập, có chữ ký/điểm chỉ của người lập di chúc và ít nhất 2 người làm chứng.
- Di chúc bằng văn bản có giá trị pháp lý cao hơn di chúc miệng.
Di chúc miệng: chỉ áp dụng trong trường hợp đặc biệt (người lập di chúc đang trong tình trạng nguy kịch, không thể lập bằng văn bản). Sau 3 tháng kể từ khi thoát khỏi tình trạng nguy kịch, nếu người đó còn sống thì di chúc miệng mất hiệu lực.

1.3. Nội dung bắt buộc trong di chúc

Một bản di chúc hợp pháp thường có các nội dung cơ bản:

Thông tin người lập di chúc.
Thông tin người/những người thừa kế.
Tài sản để lại và vị trí, đặc điểm tài sản.
Phần di sản dành cho từng người thừa kế.
Người quản lý di sản hoặc người phân chia di sản (nếu có).
Thời gian, địa điểm lập di chúc.

1.4. Điều kiện để di chúc hợp pháp

Theo Điều 630 Bộ luật Dân sự 2015, di chúc hợp pháp khi:

Người lập di chúc minh mẫn, sáng suốt, không bị lừa dối, đe dọa, cưỡng ép.
Nội dung di chúc không vi phạm điều cấm của luật, không trái đạo đức xã hội.
Hình thức di chúc phù hợp quy định pháp luật (văn bản, miệng đúng điều kiện).

1.5. Quyền của người lập di chúc

Người lập di chúc có quyền:

Chỉ định hoặc truất quyền thừa kế của bất kỳ ai.
Phân chia di sản cho từng người theo tỷ lệ mong muốn, không nhất thiết phải chia đều.
Dành một phần di sản để thờ cúng, làm từ thiện hoặc cho người ngoài gia đình.
Chỉ định người quản lý di sản, người thực hiện phân chia di sản.

1.6. Thực tiễn tranh chấp về di chúc

Mặc dù di chúc thể hiện ý chí của người chết, nhưng nhiều tranh chấp vẫn phát sinh do:

Di chúc không hợp pháp (không có người làm chứng, không công chứng).
Nội dung di chúc mâu thuẫn, thiếu rõ ràng.
Người thừa kế cho rằng người lập di chúc không minh mẫn tại thời điểm lập.
Có dấu hiệu bị lừa dối, cưỡng ép khi lập di chúc.

👉 Vì vậy, để tránh tranh chấp, nên lập di chúc bằng văn bản, có công chứng và được luật sư tư vấn trước khi ký.

thừa kế theo di chúc, thừa kế theo pháp luật, tranh chấp thừa kế, tư vấn thừa kế, luật sư thừa kế Bình Dương, di chúc hợp pháp, quyền thừa kế, chia tài sản thừa kế, dịch vụ luật sư dân sự, Luật Tâm Đức

2. Thừa kế theo pháp luật (mở rộng)

2.1. Khái niệm

Thừa kế theo pháp luật là việc phân chia di sản của người chết cho những người có quan hệ huyết thống, hôn nhân hoặc nuôi dưỡng theo quy định của Bộ luật Dân sự 2015 trong trường hợp:

Không có di chúc.
Di chúc không hợp pháp.
Người được chỉ định trong di chúc chết trước hoặc chết cùng thời điểm với người lập di chúc.
Người được chỉ định trong di chúc từ chối nhận di sản.

2.2. Hàng thừa kế

Theo Điều 651 Bộ luật Dân sự 2015, những người thừa kế được chia theo thứ tự hàng thừa kế:

Hàng thứ nhất: vợ, chồng, cha đẻ, mẹ đẻ, cha nuôi, mẹ nuôi, con đẻ, con nuôi của người chết.
Hàng thứ hai: ông bà nội, ông bà ngoại, anh ruột, chị ruột, em ruột, cháu ruột (con của anh/chị/em ruột).
Hàng thứ ba: cụ nội, cụ ngoại, bác, chú, cậu, cô, dì và chắt (cháu của cháu ruột).

👉 Người ở hàng sau chỉ được hưởng thừa kế khi không còn ai ở hàng trước (vì đã chết, không có quyền hưởng hoặc từ chối nhận di sản).

2.3. Nguyên tắc phân chia

Những người cùng hàng thừa kế được hưởng phần di sản bằng nhau.
Trường hợp thừa kế thế vị: nếu con của người chết chết trước hoặc cùng thời điểm, thì cháu sẽ được hưởng phần di sản mà cha/mẹ của mình đáng lẽ được hưởng.
Người từ chối nhận di sản hoặc không có quyền hưởng di sản thì phần của họ được chia lại cho những người thừa kế còn lại cùng hàng.

2.4. Ai không được quyền hưởng thừa kế?

Theo Điều 621 Bộ luật Dân sự 2015, những người sau đây không được hưởng di sản, trừ khi người để lại di sản biết và vẫn cho hưởng:

Người bị kết án về hành vi cố ý xâm phạm tính mạng, sức khỏe, hành hạ nghiêm trọng người để lại di sản.
Người vi phạm nghiêm trọng nghĩa vụ nuôi dưỡng người để lại di sản.
Người cố ý vi phạm di chúc hoặc có hành vi gian dối, cưỡng ép trong việc lập di chúc.

2.5. Ưu điểm và hạn chế của thừa kế theo pháp luật

Ưu điểm: đảm bảo sự công bằng, khách quan; phù hợp khi người chết không để lại di chúc.
Hạn chế: không phản ánh được ý chí thực sự của người để lại di sản; có thể dẫn đến tranh chấp giữa các đồng thừa kế nếu không thỏa thuận được.

👉 Thừa kế theo pháp luật mang tính mặc định và bảo đảm quyền lợi cơ bản cho những người thân thích gần gũi nhất của người chết. Tuy nhiên, để hạn chế rủi ro và bảo vệ mong muốn của mình, mỗi người nên lập di chúc hợp pháp trước khi qua đời.

3. Những điểm khác biệt quan trọng

3.1. Bảng so sánh chi tiết

Tiêu chí	Thừa kế theo di chúc	Thừa kế theo pháp luật
Căn cứ chia tài sản	Ý chí của người để lại di sản (nêu trong di chúc).	Quy định của Bộ luật Dân sự.
Người thừa kế	Do người lập di chúc chỉ định, có thể bao gồm cả người ngoài gia đình.	Chỉ trong phạm vi hàng thừa kế (quan hệ huyết thống, hôn nhân, nuôi dưỡng).
Tỷ lệ chia di sản	Theo ý chí trong di chúc (có thể chia đều, chia theo phần trăm hoặc chỉ định riêng lẻ).	Những người cùng hàng thừa kế được chia phần bằng nhau.
Phạm vi điều chỉnh	Linh hoạt – người lập di chúc có thể truất quyền thừa kế của ai đó hoặc để lại cho bất kỳ ai.	Hạn chế – chỉ chia cho những người theo luật định.
Tính pháp lý	Có hiệu lực nếu di chúc hợp pháp (đúng hình thức, nội dung, minh mẫn, tự nguyện).	Có hiệu lực đương nhiên nếu không có di chúc hợp pháp.
Khả năng tranh chấp	Tranh chấp thường xoay quanh tính hợp pháp của di chúc hoặc việc xác minh ý chí thật sự.	Tranh chấp thường phát sinh do việc xác định hàng thừa kế, phạm vi di sản.

3.2. Ví dụ thực tế

Trường hợp 1 – Thừa kế theo di chúc:
Ông A có 3 người con (B, C, D). Trong di chúc, ông A để lại toàn bộ nhà đất cho con út D vì D trực tiếp chăm sóc ông. Khi ông A mất, dù B và C không đồng ý, thì di sản vẫn được chia cho D theo đúng di chúc (nếu di chúc hợp pháp).
Trường hợp 2 – Thừa kế theo pháp luật:
Nếu ông A chết mà không để lại di chúc, thì ngôi nhà được chia đều cho cả B, C và D (mỗi người 1/3). Trường hợp B đã chết trước, thì con của B (cháu nội ông A) sẽ được hưởng phần mà B đáng lẽ được hưởng theo nguyên tắc thừa kế thế vị.

👉 Như vậy, thừa kế theo di chúc giúp người lập chủ động quyết định việc chia tài sản, còn thừa kế theo pháp luật bảo đảm sự công bằng theo quy định nhà nước.

4. Khi nào áp dụng thừa kế theo pháp luật thay vì theo di chúc?

Theo Bộ luật Dân sự 2015, việc phân chia di sản theo pháp luật sẽ được áp dụng trong các trường hợp sau:

4.1. Không có di chúc

Người chết không lập di chúc trước khi qua đời.
Hoặc di chúc đã được lập nhưng bị thất lạc, không tìm thấy.
➡️ Khi đó, toàn bộ di sản sẽ được chia cho những người thừa kế theo hàng thừa kế (vợ/chồng, con, cha mẹ…).

4.2. Di chúc vô hiệu

Một di chúc sẽ bị coi là vô hiệu nếu:

Người lập di chúc không minh mẫn, sáng suốt, bị ép buộc, lừa dối.
Nội dung vi phạm điều cấm của luật, trái đạo đức xã hội.
Hình thức không hợp pháp (ví dụ: di chúc miệng không có đủ người làm chứng, di chúc viết tay không có ngày tháng, chữ ký…).
➡️ Trong trường hợp đó, di sản được chia theo pháp luật.

4.3. Chỉ định người thừa kế trong di chúc không còn hoặc từ chối nhận di sản

Người thừa kế được chỉ định chết trước hoặc chết cùng thời điểm với người để lại di sản.
Người thừa kế bị truất quyền hưởng di sản.
Người thừa kế từ chối nhận di sản hợp pháp.
➡️ Phần di sản không có người nhận sẽ được chia theo pháp luật.

4.4. Chỉ định một phần trong di chúc

Nếu di chúc chỉ định việc phân chia một phần tài sản (ví dụ chỉ nói về ngôi nhà, còn đất nông nghiệp không đề cập), thì:
- Phần được chỉ định sẽ chia theo di chúc.
- Phần không được chỉ định sẽ chia theo pháp luật.

4.5. Người thừa kế không phụ thuộc vào nội dung di chúc

Luật quy định một số người dù có bị truất quyền trong di chúc vẫn được hưởng một phần di sản, gọi là phần thừa kế bắt buộc, gồm:

Con chưa thành niên.
Cha, mẹ, vợ, chồng, con thành niên không có khả năng lao động.
➡️ Họ sẽ được hưởng ít nhất bằng 2/3 suất của một người thừa kế theo pháp luật, ngay cả khi di chúc không nhắc tới.

Ví dụ thực tế

Ông X để lại di chúc chia toàn bộ tài sản cho con trai cả. Tuy nhiên, ông X còn có một con gái 15 tuổi. Trong trường hợp này, con gái ông X vẫn được hưởng phần thừa kế bắt buộc theo pháp luật, không phụ thuộc vào nội dung di chúc.

👉 Như vậy, thừa kế theo pháp luật đóng vai trò “dự phòng”: được áp dụng khi không có di chúc hoặc di chúc không hợp pháp, không đầy đủ, hoặc để bảo vệ quyền lợi của những người yếu thế trong gia đình.

5. Hỏi – đáp thường gặp về thừa kế

5.1. Nếu không có di chúc thì tài sản chia thế nào?

👉 Nếu không có di chúc, toàn bộ di sản được chia theo pháp luật, tức chia đều cho những người ở hàng thừa kế thứ nhất: vợ/chồng, cha mẹ, con.

5.2. Con nuôi có được hưởng thừa kế không?

👉 Có. Con nuôi hợp pháp được hưởng thừa kế như con ruột theo cả di chúc và pháp luật.

5.3. Con riêng có được hưởng thừa kế không?

👉 Con riêng và cha dượng/mẹ kế có quan hệ nuôi dưỡng, chăm sóc nhau như cha con, mẹ con thì được thừa kế của nhau theo pháp luật.

5.4. Người bị truất quyền trong di chúc có được hưởng di sản không?

👉 Nếu người lập di chúc hợp pháp truất quyền thì người đó sẽ không được hưởng, trừ khi thuộc trường hợp thừa kế bắt buộc (như con chưa thành niên, cha mẹ già yếu…).

5.5. Có thể vừa chia theo di chúc, vừa chia theo pháp luật không?

👉 Có. Nếu di chúc chỉ phân chia một phần tài sản, thì phần còn lại không được nhắc tới sẽ chia theo pháp luật.

5.6. Thời hiệu khởi kiện tranh chấp thừa kế là bao lâu?

👉 Theo Bộ luật Dân sự 2015:

Thừa kế bất động sản: 30 năm.
Thừa kế động sản: 10 năm.
Thời hạn tính từ thời điểm mở thừa kế (người để lại di sản chết).

👉 Phần Hỏi – đáp này giúp người đọc nhanh chóng nắm được những tình huống thực tế mà họ thường băn khoăn khi giải quyết vấn đề thừa kế.

6. Dịch vụ luật sư hỗ trợ tranh chấp thừa kế

Tranh chấp thừa kế thường phức tạp vì liên quan trực tiếp đến tình cảm gia đình và lợi ích kinh tế. Việc tự giải quyết nhiều khi dẫn đến xung đột gay gắt, kéo dài nhiều năm mà không tìm được tiếng nói chung.

Luật sư chuyên về dân sự – thừa kế sẽ giúp khách hàng:

6.1. Tư vấn pháp lý về thừa kế

Phân tích rõ quyền và nghĩa vụ của từng thành viên trong gia đình.
Giải thích sự khác biệt giữa thừa kế theo di chúc và theo pháp luật.
Đưa ra giải pháp hợp pháp, hạn chế tối đa nguy cơ tranh chấp.

6.2. Soạn thảo và kiểm tra tính hợp pháp của di chúc

Hướng dẫn lập di chúc đúng quy định, thể hiện rõ ràng ý chí của người để lại tài sản.
Kiểm tra, rà soát các di chúc đã có để bảo đảm tính hợp pháp, tránh rủi ro vô hiệu sau này.

6.3. Hỗ trợ thủ tục khai nhận và phân chia di sản

Đại diện khách hàng làm việc tại Văn phòng công chứng, cơ quan đăng ký đất đai, ngân hàng…
Soạn thảo văn bản thỏa thuận phân chia di sản.
Hỗ trợ thực hiện thủ tục sang tên Sổ đỏ, chuyển nhượng tài sản.

6.4. Tham gia giải quyết tranh chấp tại Tòa án

Soạn thảo đơn khởi kiện, đơn phản tố và các văn bản tố tụng.
Đại diện bảo vệ quyền lợi hợp pháp cho khách hàng trong suốt quá trình xét xử.
Đưa ra phương án hòa giải để tránh việc kiện tụng kéo dài, tốn kém.

👉 Với kinh nghiệm giải quyết nhiều vụ việc thừa kế phức tạp, Văn phòng Luật sư Châu Đốc – Chi nhánh Bình Dương (Luật Tâm Đức) là địa chỉ tin cậy, đồng hành cùng khách hàng trong việc bảo vệ quyền lợi chính đáng của mình.

Thông tin liên hệ:

Văn phòng Luật sư Châu Đốc – Chi nhánh Thành phố Hồ Chí Minh
📍 Địa chỉ: 92/49/7/20 Nguyễn Thị Chạy, khu phố Chiêu Liêu, Phường Dĩ An, Thành phố Hồ Chí Minh.
📞 Điện thoại: 0987 79 16 32
✉️ Email: luattamduc.law@gmail.com
🌐 Website: luattamduc.vn
📘 Facebook: Luật sư Dân sự
🎵 TikTok: @luatsutuvantphcm
📍 Google Maps: Xem bản đồ
🕐 Thời gian làm việc: Thứ 2 – Thứ 7 (8:00 – 17:00)