1. Mở bài

Trong đời sống xã hội hiện nay, việc nhận nuôi con nuôi không chỉ là hành động mang tính nhân văn sâu sắc, thể hiện tình yêu thương và trách nhiệm của con người đối với trẻ em có hoàn cảnh khó khăn, mà còn là một quan hệ pháp lý được pháp luật Việt Nam công nhận và bảo vệ.

Nội dung trang

Khi quan hệ nuôi con nuôi được đăng ký hợp pháp, cha mẹ nuôi và con nuôi có đầy đủ quyền, nghĩa vụ như cha mẹ và con ruột, bao gồm cả quyền nuôi dưỡng, chăm sóc, giáo dục, cũng như quyền đại diện, quyền giám hộ và quyền thừa kế. Tuy nhiên, thực tế cho thấy nhiều người vẫn chưa hiểu rõ giới hạn và phạm vi của các quyền này, dẫn đến nhiều tranh chấp, hiểu lầm hoặc rủi ro pháp lý sau này.

Ví dụ: Có trường hợp cha mẹ nuôi muốn đứng tên tài sản thay cho con nuôi chưa thành niên nhưng không biết mình có quyền làm đại diện hay không; hoặc khi cha mẹ nuôi qua đời, con nuôi không được chia thừa kế do việc nhận nuôi chưa đăng ký hợp pháp. Những tình huống này đặt ra yêu cầu cấp thiết phải hiểu rõ quy định pháp luật về quyền giám hộ và quyền thừa kế giữa cha mẹ nuôi và con nuôi.

Bài viết dưới đây, do Văn phòng Luật sư Châu Đốc – Chi nhánh Bình Dương (Luật Tâm Đức) biên soạn, sẽ giúp bạn nắm rõ:

Căn cứ pháp lý quy định quyền của cha mẹ nuôi;
Quyền giám hộ trong quan hệ cha mẹ nuôi – con nuôi;
Quyền thừa kế hợp pháp giữa hai bên;
Và những lưu ý quan trọng để tránh rủi ro pháp lý khi thực hiện quyền, nghĩa vụ này.

2. Căn cứ pháp lý

Quyền và nghĩa vụ giữa cha mẹ nuôi và con nuôi, bao gồm cả quyền giám hộ và quyền thừa kế, được quy định trong nhiều văn bản pháp luật khác nhau. Mỗi văn bản điều chỉnh một khía cạnh cụ thể của mối quan hệ này, tạo nên khung pháp lý toàn diện, đảm bảo quyền lợi hợp pháp của các bên liên quan.

2.1. Luật Nuôi con nuôi năm 2010

Đây là văn bản cơ bản và quan trọng nhất quy định về việc nhận nuôi con nuôi. Luật xác định rõ điều kiện, trình tự, thủ tục nhận con nuôi, cũng như quyền và nghĩa vụ giữa cha mẹ nuôi – con nuôi.

Điều 24 quy định: Kể từ thời điểm đăng ký việc nuôi con nuôi, giữa cha mẹ nuôi và con nuôi phát sinh quyền, nghĩa vụ như cha mẹ và con ruột.
Điều 25 quy định các trường hợp chấm dứt việc nuôi con nuôi, đồng thời xác định rõ từ thời điểm chấm dứt, quyền và nghĩa vụ giữa hai bên không còn tồn tại.
=> Như vậy, quan hệ giám hộ và thừa kế chỉ phát sinh khi việc nuôi con nuôi được đăng ký hợp pháp và chưa bị chấm dứt.

2.2. Bộ luật Dân sự năm 2015

Bộ luật Dân sự là cơ sở pháp lý điều chỉnh hầu hết các quan hệ dân sự, bao gồm quyền giám hộ và quan hệ thừa kế.

Về giám hộ:
- Điều 47 và 48 BLDS 2015 quy định người giám hộ của người chưa thành niên là cha, mẹ hoặc người được Tòa án chỉ định, trong đó cha, mẹ nuôi hợp pháp đương nhiên có quyền giám hộ con nuôi.
- Cha mẹ nuôi có quyền đại diện, quản lý tài sản, và bảo vệ quyền lợi cho con nuôi khi con chưa đủ tuổi hoặc chưa có năng lực hành vi dân sự đầy đủ.
Về thừa kế:
- Điều 653 quy định rõ: “Con nuôi và cha nuôi, mẹ nuôi hợp pháp được thừa kế di sản của nhau như cha mẹ đẻ và con đẻ.”
- Quy định này khẳng định sự bình đẳng tuyệt đối giữa con nuôi và con ruột trong quan hệ thừa kế theo pháp luật.

2.3. Luật Hôn nhân và Gia đình năm 2014

Luật này điều chỉnh mối quan hệ giữa các thành viên trong gia đình, trong đó có cha mẹ nuôi – con nuôi.

Điều 79 quy định: Cha mẹ nuôi có quyền, nghĩa vụ chăm sóc, giáo dục, nuôi dưỡng con nuôi như cha mẹ ruột.
Điều 81 và 82 tiếp tục làm rõ quyền đại diện và trách nhiệm nuôi dưỡng, bảo vệ con nuôi.
=> Các quy định này là cơ sở để xác định quyền giám hộ của cha mẹ nuôi, đặc biệt khi con nuôi còn nhỏ hoặc mất năng lực hành vi dân sự.

2.4. Luật Hộ tịch năm 2014

Luật Hộ tịch quy định về việc đăng ký nuôi con nuôi, đảm bảo quan hệ này được pháp luật công nhận.

Theo Điều 22, việc nuôi con nuôi phải được đăng ký tại UBND cấp xã nơi người nhận con nuôi hoặc người được nhận con nuôi cư trú.
Giấy chứng nhận đăng ký nuôi con nuôi là bằng chứng pháp lý duy nhất xác lập quyền và nghĩa vụ giữa cha mẹ nuôi và con nuôi.
=> Nếu không đăng ký, mối quan hệ chỉ mang tính thực tế, không làm phát sinh quyền giám hộ hoặc quyền thừa kế.

2.5. Các văn bản hướng dẫn thi hành

Nghị định 19/2011/NĐ-CP hướng dẫn chi tiết thi hành một số điều của Luật Nuôi con nuôi.
Thông tư 24/2014/TT-BTP của Bộ Tư pháp quy định về mẫu giấy tờ, hồ sơ đăng ký nuôi con nuôi trong nước.
=> Đây là cơ sở để xác định hồ sơ hợp lệ và tính pháp lý của quan hệ nuôi con nuôi, từ đó làm căn cứ khi xem xét quyền thừa kế hoặc giám hộ.

✅ Tóm lại:
Cha mẹ nuôi chỉ được công nhận là người giám hộ hợp pháp và có quyền thừa kế trong trường hợp quan hệ nuôi con nuôi được đăng ký đúng quy định. Tất cả quyền lợi này được bảo vệ đồng bộ bởi Luật Nuôi con nuôi 2010, Bộ luật Dân sự 2015, Luật Hôn nhân và Gia đình 2014 và Luật Hộ tịch 2014 — tạo nên hành lang pháp lý đầy đủ và rõ ràng cho việc bảo vệ quyền lợi của cả cha mẹ nuôi và con nuôi.

Quyền của cha mẹ nuôi trong việc giám hộ và thừa kế năm 2025

3. Quyền giám hộ của cha mẹ nuôi

3.1. Cha mẹ nuôi có được làm người giám hộ cho con nuôi không?

Câu trả lời là có, nếu việc nhận nuôi được đăng ký hợp pháp theo Luật Nuôi con nuôi năm 2010.

Theo Điều 47 Bộ luật Dân sự 2015, người giám hộ của người chưa thành niên là cha mẹ ruột hoặc cha mẹ nuôi hợp pháp.
Điều này có nghĩa rằng, ngay từ thời điểm được cấp Giấy chứng nhận đăng ký nuôi con nuôi, cha mẹ nuôi đương nhiên có quyền giám hộ cho con nuôi chưa thành niên mà không cần thủ tục bổ sung nào khác.

Vai trò giám hộ của cha mẹ nuôi bao gồm:

Đại diện hợp pháp cho con nuôi trong các giao dịch dân sự, hành chính, pháp lý.
Quản lý, bảo vệ và định đoạt tài sản của con nuôi (nếu con có tài sản riêng).
Đảm bảo quyền học tập, chăm sóc sức khỏe, và phát triển toàn diện cho con nuôi.
Bảo vệ quyền và lợi ích hợp pháp của con nuôi khi có tranh chấp hoặc khi con là nạn nhân của hành vi vi phạm pháp luật.

Như vậy, trong mọi khía cạnh đời sống, cha mẹ nuôi được pháp luật trao quyền đại diện và bảo vệ quyền lợi cho con nuôi tương đương cha mẹ ruột.

3.2. Khi nào cha mẹ nuôi mất quyền giám hộ?

Quyền giám hộ của cha mẹ nuôi không phải là vĩnh viễn, mà chấm dứt trong các trường hợp sau:

Quan hệ nuôi con nuôi bị chấm dứt theo Điều 25 Luật Nuôi con nuôi 2010 — ví dụ:
- Hai bên tự nguyện chấm dứt việc nuôi con nuôi;
- Cha mẹ nuôi bị Tòa án tuyên bố mất năng lực hành vi dân sự;
- Con nuôi bị Tòa án cho trở lại gia đình gốc.
Con nuôi đã thành niên và có đầy đủ năng lực hành vi dân sự.
Cha mẹ nuôi bị tước quyền làm cha, mẹ nuôi theo bản án, quyết định của Tòa án (trong trường hợp có hành vi bạo hành, ngược đãi, lợi dụng con nuôi, v.v.).

Khi mất quyền giám hộ, cha mẹ nuôi không còn quyền đại diện, quản lý tài sản hoặc quyết định các vấn đề liên quan đến con nuôi.

3.3. Tình huống thực tế

Tình huống 1:
Ông A và bà B nhận nuôi bé C (8 tuổi) năm 2021, có giấy chứng nhận đăng ký nuôi con nuôi do UBND xã cấp. Năm 2024, bé C bị người khác gây thương tích trong một vụ tai nạn giao thông.
👉 Trong trường hợp này, ông A và bà B đương nhiên là người giám hộ hợp pháp và có quyền đứng ra khởi kiện yêu cầu bồi thường thiệt hại cho con tại Tòa án, mà không cần có giấy ủy quyền.

Tình huống 2:
Bà D nhận nuôi bé E nhưng chỉ nuôi thực tế, không đăng ký tại cơ quan có thẩm quyền. Sau đó, bà D muốn đứng tên sổ tiết kiệm cho bé E tại ngân hàng với tư cách “người giám hộ”.
👉 Vì quan hệ nuôi con nuôi chưa được đăng ký hợp pháp, bà D không được công nhận là người giám hộ hợp pháp và không thể đại diện cho bé trong các giao dịch pháp lý. Trong trường hợp này, việc nuôi con nuôi chỉ mang tính nhân đạo, không phát sinh quyền và nghĩa vụ pháp lý.

Tình huống 3:
Cha mẹ nuôi ly hôn và Tòa án giao quyền trực tiếp nuôi con cho một bên.
👉 Người được giao trực tiếp nuôi con vẫn là người giám hộ hợp pháp cho đến khi con đủ 18 tuổi hoặc đến khi quan hệ nuôi con nuôi bị chấm dứt.

3.4. Hướng dẫn pháp lý và khuyến nghị của luật sư

Đối với người đang nuôi con nuôi:
- Cần đảm bảo việc nhận nuôi được đăng ký hợp pháp tại UBND cấp xã để được công nhận là cha/mẹ nuôi hợp pháp.
- Khi thực hiện các giao dịch thay mặt con (mở tài khoản ngân hàng, nhận bồi thường, ký hợp đồng, v.v.), nên xuất trình Giấy chứng nhận đăng ký nuôi con nuôi và Giấy khai sinh của con nuôi để chứng minh tư cách giám hộ.
- Nếu con có tài sản riêng (ví dụ: được tặng cho, thừa kế tài sản), cha mẹ nuôi có quyền quản lý nhưng phải sử dụng vì lợi ích của con, không được tự ý định đoạt.
Đối với con nuôi hoặc người thân:
- Nếu có tranh chấp về việc giám hộ, nên nộp đơn yêu cầu Tòa án xác định người giám hộ hợp pháp.
- Khi phát hiện cha mẹ nuôi có hành vi vi phạm quyền, lợi ích của con nuôi (ví dụ: chiếm đoạt tài sản, bạo hành), có thể yêu cầu Tòa án hoặc cơ quan bảo vệ trẻ em can thiệp và tước quyền giám hộ.
Khuyến nghị:
Việc hiểu rõ quyền giám hộ giúp cha mẹ nuôi hạn chế sai phạm vô ý (như sử dụng tài sản của con trái quy định) và đảm bảo con nuôi được pháp luật bảo vệ toàn diện trong mọi hoàn cảnh.

4. Quyền thừa kế giữa cha mẹ nuôi và con nuôi

4.1. Cha mẹ nuôi và con nuôi có được thừa kế của nhau không?

Có. Theo Điều 653 Bộ luật Dân sự 2015, “cha nuôi, mẹ nuôi và con nuôi hợp pháp được thừa kế di sản của nhau như cha mẹ đẻ và con đẻ”.

Điều này đồng nghĩa:

Khi cha mẹ nuôi mất, con nuôi thuộc hàng thừa kế thứ nhất (như con ruột).
Khi con nuôi mất, cha mẹ nuôi cũng được hưởng di sản như cha mẹ đẻ.

4.2. Trường hợp không được thừa kế

Nếu việc nhận nuôi không đăng ký hợp pháp (chỉ nuôi trên thực tế, không có giấy tờ công nhận), thì quan hệ pháp lý cha mẹ – con nuôi không được công nhận, nên không có quyền thừa kế theo pháp luật.
Nếu Tòa án đã quyết định chấm dứt quan hệ nuôi con nuôi, thì từ thời điểm đó, hai bên không còn quyền thừa kế của nhau.

4.3. Thừa kế theo di chúc

Nếu cha mẹ nuôi hoặc con nuôi lập di chúc, họ có thể chỉ định đối phương được hưởng di sản theo ý chí của mình. Tuy nhiên, việc lập di chúc cần tuân thủ các quy định về hình thức, năng lực hành vi và tính hợp pháp để tránh bị vô hiệu.

5. Một số lưu ý thực tiễn

Nên đăng ký việc nuôi con nuôi tại UBND cấp xã (theo Điều 22 Luật Nuôi con nuôi 2010) để quan hệ cha mẹ – con nuôi có giá trị pháp lý.
Nếu có tài sản lớn, nên lập di chúc rõ ràng để tránh tranh chấp sau này.
Trong trường hợp con nuôi hoặc cha mẹ nuôi bị bên khác tranh chấp quyền thừa kế, nên liên hệ luật sư chuyên về thừa kế để được hướng dẫn cách bảo vệ quyền lợi hợp pháp.

6. Kết luận của Luật sư

Cha mẹ nuôi có đầy đủ quyền giám hộ và quyền thừa kế như cha mẹ ruột, miễn là việc nhận con nuôi được đăng ký hợp pháp. Việc hiểu rõ và tuân thủ đúng quy định pháp luật giúp mối quan hệ cha mẹ – con nuôi được bảo vệ vững chắc, đồng thời phòng ngừa các tranh chấp không đáng có về sau.

Nếu bạn đang gặp vướng mắc liên quan đến thừa kế, giám hộ hoặc đăng ký nuôi con nuôi, hãy liên hệ Luật Tâm Đức để được tư vấn chi tiết.

Thông tin liên hệ:

Văn phòng Luật sư Châu Đốc – Chi nhánh Thành phố Hồ Chí Minh
📍 Địa chỉ: 92/49/7/20 Nguyễn Thị Chạy, khu phố Chiêu Liêu, Phường Dĩ An, Thành phố Hồ Chí Minh.
📞 Điện thoại: 0987 79 16 32
✉️ Email: luattamduc.law@gmail.com
🌐 Website: luattamduc.vn
📘 Facebook: Luật sư Dân sự
🎵 TikTok: @luatsutuvantphcm
📍 Google Maps: Xem bản đồ
🕐 Thời gian làm việc: Thứ 2 – Thứ 7 (8:00 – 17:00)

DỊCH VỤ LUẬT SƯ, LUẬT SƯ DÂN SỰ, LUẬT SƯ THỪA KẾ

Quyền của cha mẹ nuôi trong việc giám hộ và thừa kế năm 2025