Người chưa thành niên phạm tội (dưới 18 tuổi) – Những điều cha mẹ cần hiểu rõ để bảo vệ con em mình

I. Mở đầu

Trong những năm gần đây, các vụ việc liên quan đến người chưa thành niên phạm tội có xu hướng gia tăng và trở nên phức tạp. Điều đáng lo ngại là phần lớn các em chưa thực sự nhận thức được đầy đủ hành vi của mình, dẫn đến hậu quả nghiêm trọng cho bản thân và gia đình. Vậy pháp luật hiện hành quy định thế nào về xử lý hành vi phạm tội của người chưa thành niên? Cha mẹ cần làm gì để bảo vệ con em mình và định hướng đúng đắn trong giáo dục?

Bài viết dưới đây sẽ cung cấp góc nhìn toàn diện về quy định pháp luật, các biện pháp xử lý và định hướng hỗ trợ đối với người chưa thành niên phạm tội.

Mượn Đất Lâu Năm Có Đòi Lại Được Không? Giải Đáp Pháp Lý 2025

II. Thế nào là người chưa thành niên phạm tội?

1. Khái niệm người chưa thành niên

Theo quy định tại khoản 1 Điều 12 Bộ luật Hình sự 2015 (sửa đổi, bổ sung năm 2017):

“Người từ đủ 14 tuổi đến dưới 16 tuổi phải chịu trách nhiệm hình sự về tội rất nghiêm trọng do cố ý hoặc tội đặc biệt nghiêm trọng; người từ đủ 16 tuổi trở lên phải chịu trách nhiệm hình sự về mọi tội phạm, trừ những tội mà Bộ luật Hình sự có quy định khác.”

Như vậy, người chưa thành niên là người từ đủ 14 tuổi đến dưới 18 tuổi. Tuy nhiên, trách nhiệm hình sự sẽ khác nhau tùy theo từng độ tuổi cụ thể:

• Từ đủ 14 tuổi đến dưới 16 tuổi: chỉ chịu trách nhiệm hình sự với một số tội phạm nghiêm trọng, đặc biệt nghiêm trọng như giết người, cướp tài sản, hiếp dâm, cố ý gây thương tích nghiêm trọng, cưỡng đoạt tài sản, bắt cóc nhằm chiếm đoạt tài sản,…

• Từ đủ 16 tuổi đến dưới 18 tuổi: chịu trách nhiệm hình sự về mọi loại tội phạm, như người trưởng thành, nhưng vẫn được hưởng chính sách hình sự đặc biệt.

2. Đặc điểm hình sự của người chưa thành niên

Người chưa thành niên phạm tội có một số đặc điểm pháp lý đáng lưu ý như sau:

• Mức độ nhận thức chưa hoàn thiện: Theo khoa học tâm lý – sinh lý lứa tuổi, trẻ em và thanh thiếu niên chưa phát triển đầy đủ khả năng nhận thức hành vi và hậu quả, dễ bị lôi kéo, kích động, hoặc phạm tội do bồng bột.

• Khả năng phục hồi và cải tạo cao: Đây là lý do mà pháp luật hình sự Việt Nam không lấy trừng phạt làm mục tiêu chính đối với người chưa thành niên phạm tội, mà hướng đến giáo dục, phục hồi nhân cách.

• Không áp dụng hình phạt tử hình và tù chung thân: Theo Điều 91 Bộ luật Hình sự, người chưa thành niên không bị xử tử hình hoặc phạt tù chung thân, kể cả phạm tội đặc biệt nghiêm trọng.

3. Một số hành vi phổ biến mà người chưa thành niên dễ phạm phải

Thực tiễn cho thấy người chưa thành niên dễ vướng vào những hành vi phạm pháp sau:

• Trộm cắp tài sản: Lôi kéo nhau đi ăn cắp vặt, đột nhập, trộm xe, điện thoại…

• Cố ý gây thương tích: Gây gổ, đánh nhau trong trường học, ngoài xã hội.

• Giao cấu hoặc quan hệ tình dục trái pháp luật: Trường hợp quan hệ với người dưới 16 tuổi mà không hiểu rõ hậu quả pháp lý.

• Tổ chức sử dụng trái phép chất ma túy: Nhiều em bị dụ dỗ tham gia hút thuốc lắc, cần sa…

• Cưỡng đoạt, bắt nạt, “bảo kê” học đường: Hành vi bạo lực học đường dưới dạng đe dọa, ép buộc đưa tiền.

Đặc biệt, việc người chưa thành niên phạm tội có thể phát sinh từ sự thiếu quan tâm của gia đình, lơ là trong giáo dục giới tính, hoặc sự ảnh hưởng tiêu cực từ mạng xã hội, môi trường sống xung quanh.

4. Phân biệt giữa hành vi phạm tội và vi phạm hành chính

Không phải mọi hành vi sai phạm của người chưa thành niên đều bị xử lý hình sự. Nếu hành vi chưa đến mức cấu thành tội phạm, người chưa thành niên có thể bị xử lý theo Luật Xử lý vi phạm hành chính 2012, ví dụ:

• Phạt cảnh cáo, phạt tiền (nếu đủ 15 tuổi trở lên);

• Buộc xin lỗi công khai, lao động công ích;

• Giáo dục tại xã, phường, thị trấn;

• Đưa vào trường giáo dưỡng (trường hợp tái phạm, không có nơi cư trú ổn định…).

Tuy nhiên, nếu hành vi gây hậu quả nghiêm trọng, đủ yếu tố cấu thành tội phạm theo Bộ luật Hình sự thì mới bị truy cứu trách nhiệm hình sự.

Hướng Dẫn Làm Sổ Đỏ Lần Đầu năm 2025

III. Người chưa thành niên phạm tội bị xử lý như thế nào?

Việc xử lý người chưa thành niên phạm tội là một lĩnh vực đặc thù trong pháp luật hình sự Việt Nam. Mục tiêu xử lý không chỉ là răn đe, phòng ngừa mà còn hướng đến giáo dục, cải tạo, tạo điều kiện cho trẻ sửa sai và tái hòa nhập xã hội.

1. Nguyên tắc xử lý người chưa thành niên phạm tội

Căn cứ Điều 91 Bộ luật Hình sự 2015 (sửa đổi, bổ sung 2017), việc xử lý người chưa thành niên phạm tội phải tuân thủ các nguyên tắc sau:

• Đặt mục tiêu giáo dục lên hàng đầu: Không đặt nặng việc trừng phạt, mà ưu tiên giúp các em hiểu được lỗi sai, có cơ hội sửa chữa và phát triển lành mạnh.

• Xem xét toàn diện các yếu tố nhân thân: Bao gồm hoàn cảnh gia đình, điều kiện sống, trình độ nhận thức, thái độ sau khi phạm tội…

• Chỉ áp dụng hình phạt khi thật sự cần thiết: Nếu có thể, sẽ ưu tiên các biện pháp tư pháp như giáo dục, hòa giải, giám sát tại cộng đồng thay vì đưa ra bản án tù giam.

• Không áp dụng hình phạt tử hình, tù chung thân đối với người chưa thành niên.

• Giảm nhẹ mức hình phạt so với người trưởng thành phạm cùng một tội danh.

2. Các biện pháp xử lý hình sự đối với người chưa thành niên

Dựa trên Điều 92, 93 và 94 Bộ luật Hình sự 2015, người chưa thành niên có thể bị áp dụng:

a. Biện pháp miễn trách nhiệm hình sự

Nếu có tình tiết giảm nhẹ mạnh mẽ, phạm tội ít nghiêm trọng, ăn năn hối cải, có sự bảo lãnh của gia đình, thì có thể được:

• Miễn truy cứu trách nhiệm hình sự;

• Chuyển sang biện pháp giáo dục tại địa phương;

• Hòa giải với bị hại nếu phù hợp (đối với các tội xâm phạm tài sản, sức khỏe…).

b. Biện pháp tư pháp

Áp dụng khi không truy cứu trách nhiệm hình sự, bao gồm:

• Giáo dục tại xã, phường, thị trấn theo Luật Xử lý vi phạm hành chính;

• Đưa vào trường giáo dưỡng: Nếu người chưa thành niên không có nơi cư trú ổn định, tái phạm nhiều lần, không có người giám sát;

• Buộc bồi thường, xin lỗi bị hại.

c. Hình phạt chính

Nếu phải chịu trách nhiệm hình sự, có thể bị:

• Cảnh cáo: Là hình thức nhẹ nhất, áp dụng nếu tội ít nghiêm trọng và có thái độ hối cải.

• Phạt tiền: Chỉ áp dụng khi người chưa thành niên có tài sản riêng hoặc có thu nhập ổn định.

• Cải tạo không giam giữ: Áp dụng khi hành vi phạm tội chưa đến mức cần cách ly khỏi xã hội.

• Tù có thời hạn: Đây là biện pháp nghiêm khắc nhất, nhưng vẫn có giới hạn:

  • Tối đa 12 năm tù với người từ đủ 14 đến dưới 16 tuổi;

  • Tối đa 18 năm tù với người từ đủ 16 đến dưới 18 tuổi (Điều 101 BLHS).

d. Hình phạt bổ sung

Có thể gồm:

• Cấm đảm nhiệm chức vụ, hành nghề, công việc nhất định;

• Tịch thu tài sản (trong trường hợp có tài sản phạm pháp);

Tuy nhiên, hình phạt bổ sung hiếm khi áp dụng với người chưa thành niên do yếu tố tuổi tác và khả năng thi hành hạn chế.

3. Vấn đề ghi và xóa án tích

Theo quy định tại Điều 107 Bộ luật Hình sự, người chưa thành niên sau khi chấp hành xong hình phạt có thể được xóa án tích sớm hơn người trưởng thành:

• Nếu chỉ bị phạt cảnh cáo, cải tạo không giam giữ hoặc tù đến 3 năm thì được coi là chưa có án tích sau 1 năm kể từ khi chấp hành xong.

• Với các mức án cao hơn, thời gian xóa án tích là 2 năm kể từ ngày chấp hành xong hình phạt tù.

Việc xóa án tích sớm giúp người chưa thành niên dễ dàng hòa nhập cộng đồng, tránh bị kỳ thị hay ảnh hưởng đến tương lai học tập, công việc.

Hợp đồng vô hiệu và những điều cần chú ý 2025

IV. Vai trò của gia đình và nhà trường trong phòng ngừa người chưa thành niên phạm tội (Mở rộng)

Việc phòng ngừa người chưa thành niên vi phạm pháp luật không chỉ là nhiệm vụ của cơ quan chức năng mà còn là trách nhiệm hàng đầu của gia đình và nhà trường – nơi trực tiếp hình thành nhân cách, lối sống, và ý thức pháp luật của các em. Dưới đây là các nội dung cần đặc biệt chú trọng:

1. Gia đình – Môi trường đầu tiên hình thành đạo đức, ý thức pháp luật

Gia đình là nơi đầu tiên và quan trọng nhất trong việc định hình giá trị sống, chuẩn mực đạo đức và hành vi của trẻ em. Nhiều nghiên cứu cho thấy, đa số người chưa thành niên phạm tội xuất thân từ các gia đình có vấn đề như: ly hôn, bạo lực gia đình, thiếu sự quan tâm, buông lỏng giám sát…

a. Cha mẹ cần làm gì?

• Giám sát và đồng hành cùng con: Biết con đi đâu, làm gì, chơi với ai là yếu tố quan trọng để phòng ngừa rủi ro. Không nên mặc định “con ngoan sẽ không hư” mà bỏ lơ các dấu hiệu bất thường.

• Dạy con nhận thức đúng sai: Giải thích cho con biết hành vi nào là vi phạm pháp luật, hậu quả có thể xảy ra nếu không kiểm soát được hành vi.

• Giữ mối quan hệ gần gũi, tin tưởng: Khi trẻ cảm thấy được lắng nghe và thấu hiểu, các em sẽ dễ chia sẻ những khúc mắc, từ đó giúp cha mẹ kịp thời định hướng lại suy nghĩ của con.

• Không bạo lực, không áp đặt: Những gia đình thường xuyên dùng đòn roi hoặc mắng chửi để dạy con dễ khiến trẻ phản ứng bằng hành vi lệch chuẩn, nổi loạn hoặc chống đối xã hội.

• Giáo dục tài chính và kỹ năng sống: Trẻ cần được hướng dẫn cách quản lý tiền, tránh xa các cám dỗ như cờ bạc, cá độ, cho vay nặng lãi… Nhiều vụ việc phạm tội ở tuổi vị thành niên xuất phát từ nhu cầu tiêu xài vượt khả năng.

b. Cha mẹ cũng cần hiểu pháp luật

Cha mẹ phải là người hiểu luật để:

• Nhận diện hành vi vi phạm: Biết rõ đâu là giới hạn của luật để kịp thời cảnh báo con.

• Bảo vệ con đúng cách khi con gặp rắc rối pháp lý: Tránh vì thiếu hiểu biết mà vô tình gây khó khăn thêm cho quá trình giải quyết vụ việc.

---

2. Vai trò của nhà trường – Nơi hình thành nhân cách xã hội

Trường học là môi trường giáo dục chính thức, nơi trẻ tiếp cận với tri thức, pháp luật và các mối quan hệ xã hội. Trong bối cảnh ngày nay, việc nhà trường tăng cường giáo dục pháp luật và kỹ năng sống là rất cấp thiết.

a. Đưa pháp luật vào giảng dạy hiệu quả

• Lồng ghép giáo dục pháp luật trong các môn học như GDCD, Ngữ văn, Lịch sử… thay vì chỉ dạy lý thuyết một cách khô khan.

• Tổ chức phiên tòa giả định, mời luật sư, công an tuyên truyền để học sinh hiểu được hậu quả pháp lý của hành vi vi phạm.

b. Nắm bắt tâm lý và hoàn cảnh của học sinh

• Giáo viên chủ nhiệm, cán bộ đoàn thể cần quan sát và nhận biết dấu hiệu bất thường ở học sinh: học lực giảm sút, bỏ tiết, thay đổi bạn bè, có biểu hiện tiêu cực…

• Từ đó trao đổi với phụ huynh hoặc đề xuất hỗ trợ tâm lý, hướng nghiệp, định hướng hành vi.

c. Phối hợp chặt chẽ với phụ huynh

• Nhà trường cần thường xuyên tổ chức các buổi họp phụ huynh chuyên đề, trao đổi thông tin học tập, đạo đức, mối quan hệ xã hội của học sinh.

• Đồng thời cần khuyến khích phụ huynh không giấu diếm sự việc nếu con có biểu hiện lệch chuẩn, mà chủ động hợp tác để cùng khắc phục.

---

3. Môi trường xã hội lành mạnh cũng rất cần thiết

Ngoài gia đình và nhà trường, thì môi trường xã hội như cộng đồng dân cư, mạng xã hội, các tổ chức đoàn thể, chính quyền địa phương… cũng có vai trò không nhỏ:

• Tổ dân phố, công an khu vực nên phát hiện kịp thời các nhóm thanh thiếu niên tụ tập bất thường, sử dụng chất kích thích, mang hung khí…

• Hướng dẫn người dân, đặc biệt là cha mẹ, về cách xử lý khi phát hiện con vi phạm hoặc bị rủ rê vi phạm.

• Kiểm soát nội dung mạng xã hội mà trẻ có thể tiếp cận – bởi nhiều hành vi lệch chuẩn được kích động hoặc học theo từ môi trường trực tuyến.

Thông tin liên hệ:

Văn phòng Luật sư Châu Đốc – Chi nhánh Bình Dương
📍 Địa chỉ: 92/49/7/20 Nguyễn Thị Chạy, khu phố Chiêu Liêu, Phường Dĩ An,Thành phố Hồ Chí Minh.
📞 Điện thoại: 0987 79 16 32
✉️ Email: luattamduc.law@gmail.com
🌐 Website: luattamduc.vn
📘 Facebook: Luật sư Dân sự
🎵 TikTok: @luatsutuvantphcm
📍 Google Maps: Xem bản đồ
🕐 Thời gian làm việc: Thứ 2 – Thứ 7 (8:00 – 17:00)