Mở đầu: Hiểu đúng về giao dịch dân sự của người chưa thành niên
Trong cuộc sống thường nhật, các giao dịch dân sự diễn ra liên tục và đa dạng. Không ít trường hợp người tham gia vào các giao dịch lại là người chưa thành niên – những người dưới 18 tuổi. Vậy, trong trường hợp này, các giao dịch mà họ xác lập có giá trị pháp lý hay không? Đây là câu hỏi thường gặp trong thực tiễn và cần được soi chiếu dưới góc nhìn pháp luật để tránh những rủi ro pháp lý có thể phát sinh.
Bài viết này sẽ phân tích cụ thể các quy định của pháp luật dân sự Việt Nam hiện hành về năng lực hành vi dân sự của người chưa thành niên, điều kiện để giao dịch dân sự của họ có hiệu lực, các trường hợp giao dịch bị vô hiệu và hậu quả pháp lý đi kèm.
1. Thế nào là người chưa thành niên theo pháp luật dân sự?
Theo quy định tại khoản 1 Điều 21 Bộ luật Dân sự 2015, người chưa thành niên là người chưa đủ 18 tuổi. Đây là một khái niệm pháp lý quan trọng vì nó là căn cứ để xác định năng lực hành vi dân sự – yếu tố quyết định một cá nhân có thể tự mình tham gia các giao dịch dân sự hay không.
Pháp luật Việt Nam chia người chưa thành niên thành 3 nhóm chính, mỗi nhóm có mức độ năng lực hành vi dân sự khác nhau:
a) Người chưa đủ 6 tuổi – Không có năng lực hành vi dân sự
Đây là nhóm tuổi nhỏ nhất, thường chưa có khả năng nhận thức đầy đủ hành vi của mình. Do đó:
-
Họ không thể tự mình xác lập hoặc thực hiện bất kỳ giao dịch dân sự nào;
-
Mọi giao dịch liên quan phải được thực hiện thông qua người đại diện theo pháp luật, thường là cha mẹ hoặc người giám hộ.
Tuy nhiên, trên thực tế, những giao dịch nhỏ như mua đồ ăn vặt hay nhận quà tặng thường được xã hội chấp nhận vì phù hợp với độ tuổi và không gây rủi ro pháp lý.
b) Người từ đủ 6 tuổi đến dưới 15 tuổi – Có năng lực hành vi dân sự hạn chế
Ở độ tuổi này, trẻ em đã có khả năng nhận thức nhất định nhưng vẫn chưa được coi là đủ trưởng thành về pháp lý. Do đó, pháp luật quy định:
-
Các em chỉ được tự mình thực hiện những giao dịch dân sự phục vụ nhu cầu sinh hoạt hàng ngày phù hợp với lứa tuổi, ví dụ như mua sách, vở, đồ dùng học tập;
-
Đối với các giao dịch khác, phải có sự đồng ý của người đại diện theo pháp luật thì mới phát sinh hiệu lực.
c) Người từ đủ 15 tuổi đến dưới 18 tuổi – Có năng lực hành vi dân sự chưa đầy đủ
Đây là nhóm người chưa thành niên có mức độ năng lực cao nhất. Theo luật định:
-
Họ có thể tự mình xác lập giao dịch dân sự, trừ các giao dịch liên quan đến bất động sản, tài sản có đăng ký hoặc nguồn thu nhập chính của gia đình, thì cần sự đồng ý bằng văn bản của người đại diện.
Việc phân chia này nhằm đảm bảo quyền lợi và sự an toàn pháp lý cho người chưa thành niên, đồng thời tạo điều kiện để họ từng bước làm quen với các quan hệ dân sự trong cuộc sống.
Hợp đồng vô hiệu và những điều cần chú ý 2025
2. Nguyên tắc chung về hiệu lực của giao dịch dân sự
Trước khi đánh giá giao dịch dân sự do người chưa thành niên xác lập có hợp pháp hay không, chúng ta cần hiểu rõ các nguyên tắc cơ bản để một giao dịch dân sự được coi là có hiệu lực theo quy định của pháp luật dân sự Việt Nam.
Tại Điều 117 Bộ luật Dân sự 2015, một giao dịch dân sự chỉ có hiệu lực khi đáp ứng đầy đủ các điều kiện sau:
a) Chủ thể có năng lực pháp luật dân sự và năng lực hành vi dân sự phù hợp
-
Năng lực pháp luật dân sự là khả năng có quyền và nghĩa vụ dân sự, được thừa nhận từ khi một cá nhân được sinh ra.
-
Năng lực hành vi dân sự là khả năng cá nhân xác lập, thực hiện quyền, nghĩa vụ dân sự thông qua hành vi của mình. Đây là yếu tố cực kỳ quan trọng.
→ Với người chưa thành niên, năng lực hành vi dân sự bị hạn chế hoặc chưa đầy đủ, nên việc xác lập giao dịch có thể bị giới hạn hoặc phụ thuộc vào sự chấp thuận của người đại diện.
b) Các bên tham gia giao dịch hoàn toàn tự nguyện
Giao dịch dân sự phải được xác lập dựa trên sự tự nguyện của các bên, không bị ép buộc, đe dọa hoặc lừa dối. Nếu có dấu hiệu cưỡng ép, giao dịch có thể bị tuyên vô hiệu.
→ Trong trường hợp người chưa thành niên bị dụ dỗ, ép buộc thực hiện giao dịch (ví dụ mua tài sản giá cao không phù hợp với lứa tuổi), thì điều kiện này không được đảm bảo, và giao dịch dễ bị vô hiệu.
c) Mục đích và nội dung của giao dịch không vi phạm điều cấm của luật, không trái đạo đức xã hội
Giao dịch phải phục vụ mục đích hợp pháp, không nhằm che giấu hành vi vi phạm pháp luật, như: cho vay nặng lãi, mua bán tài sản phi pháp, trốn thuế,… Nếu giao dịch vi phạm điều cấm hoặc trái đạo đức xã hội, dù các bên có năng lực và tự nguyện, vẫn bị vô hiệu.
d) Hình thức giao dịch phải đúng quy định pháp luật
Một số giao dịch dân sự phải tuân thủ hình thức nhất định, ví dụ:
-
Giao dịch mua bán nhà đất phải lập thành văn bản có công chứng hoặc chứng thực;
-
Hợp đồng tặng cho tài sản có giá trị lớn cũng phải lập thành văn bản.
Nếu người chưa thành niên xác lập các giao dịch mà không tuân thủ hình thức bắt buộc, thì giao dịch có thể bị tuyên vô hiệu do không đảm bảo điều kiện về hình thức.
Tóm lại, để một giao dịch dân sự có hiệu lực, không chỉ cần yếu tố tự nguyện, hợp pháp về nội dung và hình thức, mà quan trọng nhất là người tham gia phải có năng lực hành vi dân sự phù hợp. Đây là điểm mấu chốt cần lưu ý khi đánh giá giao dịch dân sự có liên quan đến người chưa thành niên.
3. Giao dịch dân sự do người dưới 6 tuổi xác lập
Người dưới 6 tuổi là nhóm nhỏ tuổi nhất trong nhóm người chưa thành niên và theo quy định tại Điều 21 Bộ luật Dân sự 2015, họ không có năng lực hành vi dân sự. Điều này có nghĩa là:
Người dưới 6 tuổi không thể tự mình xác lập hay thực hiện bất kỳ giao dịch dân sự nào một cách hợp pháp.
1. Tất cả giao dịch phải do người đại diện theo pháp luật thực hiện
Vì không có năng lực hành vi dân sự, mọi quyền và nghĩa vụ dân sự liên quan đến người dưới 6 tuổi phải được thực hiện thông qua người đại diện theo pháp luật, cụ thể là:
-
Cha, mẹ;
-
Người giám hộ (nếu cha mẹ đã mất hoặc không còn khả năng chăm sóc).
Khi người đại diện ký kết giao dịch nhân danh người dưới 6 tuổi, họ sẽ chịu trách nhiệm pháp lý về giao dịch đó.
2. Giao dịch do trẻ dưới 6 tuổi tự xác lập có bị vô hiệu không?
Theo pháp luật hiện hành, giao dịch do người không có năng lực hành vi dân sự tự mình xác lập sẽ bị tuyên vô hiệu tuyệt đối. Điều này được quy định tại khoản 1 Điều 131 Bộ luật Dân sự 2015.
Ví dụ:
-
Một bé 5 tuổi tự đặt mua đồ chơi trên mạng có giá trị 1 triệu đồng mà không có sự đồng ý hay can thiệp của cha mẹ. Trong trường hợp này, nếu xảy ra tranh chấp, giao dịch có thể bị tuyên vô hiệu, vì người thực hiện giao dịch không có năng lực hành vi dân sự.
3. Ngoại lệ: Giao dịch phù hợp với lứa tuổi, xã hội chấp nhận
Trên thực tế, pháp luật dân sự tuy không quy định rõ ngoại lệ đối với người dưới 6 tuổi, nhưng trong đời sống, nhiều giao dịch nhỏ lẻ vẫn diễn ra và được xã hội công nhận một cách không chính thức, chẳng hạn như:
-
Bé 5 tuổi đưa 10.000 đồng mua kẹo trong siêu thị;
-
Nhận quà tặng nhỏ từ hàng xóm.
Những giao dịch dạng này thường có giá trị rất nhỏ, không phát sinh tranh chấp, phù hợp với chuẩn mực xã hội, nên khó có khả năng bị tuyên vô hiệu, trừ khi có người yêu cầu hoặc có hậu quả pháp lý rõ ràng.
Tóm lại, người chưa thành niên dưới 6 tuổi không thể tự mình ký kết hoặc tham gia các giao dịch dân sự có giá trị pháp lý. Mọi giao dịch liên quan đến họ đều phải được thực hiện bởi người đại diện hợp pháp.
4. Giao dịch dân sự do người từ đủ 6 tuổi đến dưới 15 tuổi xác lập
Đối tượng này có năng lực hành vi dân sự hạn chế, nên pháp luật cho phép họ chỉ được tự mình xác lập các giao dịch dân sự phục vụ nhu cầu sinh hoạt hàng ngày phù hợp với lứa tuổi, như:
-
Mua đồ dùng học tập, đồ ăn vặt;
-
Đặt hàng online nhỏ lẻ có sự kiểm soát.
Ngoài phạm vi này, mọi giao dịch phải có sự đồng ý của người đại diện hợp pháp. Nếu không có sự đồng ý, giao dịch có thể bị tòa án tuyên vô hiệu tương đối theo yêu cầu của người đại diện hoặc người có quyền lợi liên quan.
Ví dụ thực tế: Một học sinh 12 tuổi tự ký hợp đồng học đàn trị giá 10 triệu đồng, không có sự đồng ý của cha mẹ. Hợp đồng này có khả năng bị vô hiệu vì vượt quá phạm vi “phù hợp với lứa tuổi”.
Chấm dứt và Hủy Hợp đồng – 7 Điều Cần Biết Khi Giao Kết và Thực Hiện
6. Giao dịch dân sự do người từ đủ 15 đến dưới 18 tuổi xác lập
Người từ đủ 15 đến dưới 18 tuổi có năng lực hành vi dân sự chưa đầy đủ. Theo Điều 21 và Điều 20 BLDS 2015:
-
Người trong độ tuổi này được tự mình xác lập, thực hiện giao dịch dân sự, trừ giao dịch liên quan đến bất động sản, động sản có đăng ký quyền sở hữu hoặc tài sản là nguồn thu chính của gia đình, thì phải có sự đồng ý bằng văn bản của người đại diện.
Ví dụ: Một thanh niên 17 tuổi bán xe máy đứng tên cha mẹ mà không có sự đồng ý thì hợp đồng này vô hiệu.
7. Giao dịch dân sự vô hiệu do xác lập trái với quy định về năng lực hành vi dân sự
Khi một giao dịch dân sự bị xác định là vô hiệu vì người xác lập không có hoặc không đủ năng lực hành vi dân sự, hậu quả pháp lý được xử lý như sau:
-
Các bên khôi phục lại tình trạng ban đầu: hoàn trả tài sản, nếu không còn thì phải bồi thường.
-
Nếu bên kia không biết và không thể biết người tham gia giao dịch là người chưa thành niên hoặc vượt quá thẩm quyền, thì họ có thể được bảo vệ quyền lợi một cách hợp lý.
-
Giao dịch vô hiệu do người chưa thành niên xác lập không cần thiết phải chứng minh thiệt hại mới có thể tuyên vô hiệu.
8. Các yếu tố xem xét khi xác định hiệu lực giao dịch
Khi đánh giá hiệu lực của giao dịch dân sự do người chưa thành niên xác lập, tòa án thường căn cứ các yếu tố sau:
-
Mục đích giao dịch: Có phục vụ nhu cầu sinh hoạt hàng ngày hay không?
-
Giá trị tài sản: Có lớn không, có phù hợp với độ tuổi không?
-
Nhận thức của người tham gia: Người chưa thành niên có hiểu rõ hậu quả pháp lý hay không?
-
Có sự đồng ý của đại diện hay không?
Trong nhiều trường hợp, giao dịch với người chưa thành niên vẫn có thể được xác nhận hiệu lực nếu đáp ứng các tiêu chí về tính phù hợp, hợp lý và không trái quy định pháp luật.
Kết luận: Cẩn trọng khi giao dịch với người chưa thành niên
Người chưa thành niên – theo định nghĩa pháp luật dân sự Việt Nam – là người chưa đủ 18 tuổi và được phân chia thành ba nhóm theo độ tuổi với mức độ năng lực hành vi dân sự khác nhau. Tùy theo từng độ tuổi, khả năng tham gia và xác lập các giao dịch dân sự của họ cũng được pháp luật quy định cụ thể, giới hạn hoặc phụ thuộc vào sự đồng ý của người đại diện hợp pháp.
Với người dưới 6 tuổi, mọi giao dịch dân sự đều phải thông qua người đại diện, nếu không sẽ bị coi là vô hiệu tuyệt đối. Đối với người từ 6 đến dưới 15 tuổi, họ có thể tự thực hiện các giao dịch nhỏ phù hợp với nhu cầu sinh hoạt hàng ngày, nhưng các giao dịch giá trị cao hoặc phức tạp đều cần có sự chấp thuận từ cha mẹ hoặc người giám hộ.
Trong khi đó, người từ 15 đến dưới 18 tuổi có thể tự mình xác lập phần lớn các giao dịch, tuy nhiên vẫn bị hạn chế với những tài sản có giá trị lớn như bất động sản, tài sản đăng ký quyền sở hữu,…Tất cả những quy định này đều nhằm mục đích bảo vệ người chưa thành niên khỏi các rủi ro pháp lý và tài chính, đồng thời hướng dẫn xã hội ứng xử phù hợp với từng nhóm tuổi trong các quan hệ dân sự.
Tóm lại, giao dịch dân sự do người chưa thành niên xác lập có thể có hiệu lực nếu phù hợp với quy định pháp luật về năng lực hành vi dân sự và điều kiện giao kết. Việc hiểu rõ những giới hạn này không chỉ giúp đảm bảo quyền lợi pháp lý cho các bên, mà còn góp phần xây dựng một môi trường giao dịch an toàn, minh bạch và bền vững.
Thông tin liên hệ:
Văn phòng Luật sư Châu Đốc – Chi nhánh Bình Dương
📍 Địa chỉ: 92/49/7/20 Nguyễn Thị Chạy, khu phố Chiêu Liêu, phường Dĩ An, Thành phố Hồ Chí Minh.
📞 Điện thoại: 0987 79 16 32
✉️ Email: luattamduc.law@gmail.com
🌐 Website: luattamduc.vn
📘 Facebook: Luật sư Dân sự
🎵 TikTok: @luatsutuvantphcm
📍 Google Maps: Xem bản đồ
🕐 Thời gian làm việc: Thứ 2 – Thứ 7 (8:00 – 17:00)
