Xử lý tranh chấp về kiểu dáng công nghiệp đối với sản phẩm tiêu dùng 2025

Giới thiệu

Trong bối cảnh thị trường tiêu dùng phát triển mạnh mẽ, các doanh nghiệp ngày càng chú trọng đến thiết kế sản phẩm như một yếu tố tạo lợi thế cạnh tranh và nhận diện thương hiệu. Kiểu dáng công nghiệp không chỉ mang tính thẩm mỹ mà còn tác động trực tiếp đến quyết định mua hàng của người tiêu dùng. Bởi vậy, bảo hộ kiểu dáng công nghiệp trở thành yêu cầu cấp thiết để doanh nghiệp bảo vệ thành quả sáng tạo và tránh bị sao chép.

Tuy nhiên, thực tế cho thấy số lượng tranh chấp liên quan đến kiểu dáng công nghiệp đang có xu hướng gia tăng, đặc biệt trong các ngành có vòng đời sản phẩm ngắn và tính cạnh tranh cao như: thiết bị gia dụng, điện tử, mỹ phẩm, bao bì và hàng thời trang. Nguyên nhân chủ yếu đến từ việc một số doanh nghiệp tận dụng mẫu thiết kế đã thành công trên thị trường, sản xuất hàng hóa có kiểu dáng tương tự để thu hút khách hàng với chi phí thấp.

Vấn đề đặt ra là: Làm thế nào để nhận diện hành vi xâm phạm và xử lý tranh chấp kiểu dáng công nghiệp một cách hiệu quả, đúng pháp luật?
Đó chính là nội dung bài viết dưới đây.

---

1. Khái niệm và điều kiện để được bảo hộ kiểu dáng công nghiệp 

1.1. Khái niệm kiểu dáng công nghiệp

Theo Luật Sở hữu trí tuệ 2005 (được sửa đổi, bổ sung năm 2022), kiểu dáng công nghiệp được hiểu là hình dáng bên ngoài của sản phẩm, được tạo nên từ hình khối, đường nét, màu sắc hoặc sự kết hợp các yếu tố đó, và có thể được sản xuất hàng loạt bằng phương thức công nghiệp hoặc thủ công.

Nói cách khác, kiểu dáng công nghiệp là phần “ngoại hình” của sản phẩm, giúp sản phẩm trở nên dễ nhận diện và khác biệt so với đối thủ.

1.2. Điều kiện để kiểu dáng được bảo hộ hợp pháp

Một kiểu dáng công nghiệp chỉ được pháp luật bảo hộ khi đáp ứng đầy đủ 3 điều kiện sau:

Lưu ý quan trọng:
Nếu doanh nghiệp tung sản phẩm ra thị trường trước khi nộp đơn đăng ký, kiểu dáng rất dễ mất tính mới, dẫn đến không đủ điều kiện bảo hộ.
Vì vậy, nên đăng ký trước khi công bố thiết kế ra công chúng.

---

2. Các tranh chấp thường gặp về kiểu dáng công nghiệp trong sản phẩm tiêu dùng

Tranh chấp liên quan đến kiểu dáng công nghiệp thường xuất hiện khi nhiều chủ thể cùng khai thác, sử dụng hoặc thiết kế sản phẩm có hình dáng tương tự nhau. Trong môi trường cạnh tranh cao, sự khác biệt về thiết kế trở thành yếu tố then chốt quyết định việc định vị thương hiệu và thu hút khách hàng. Dưới đây là các dạng tranh chấp phổ biến nhất:

2.1. Sao chép hoặc nhái kiểu dáng sản phẩm đang được thị trường ưa chuộng

Đây là hình thức tranh chấp thường gặp nhất. Một doanh nghiệp tự thiết kế hoặc mua bản quyền hợp pháp cho kiểu dáng sản phẩm. Khi sản phẩm bán chạy, bên khác sao chép thiết kế gần tương tự: chỉ thay đổi nhỏ về họa tiết, màu sắc hoặc kích thước để lách pháp lý.

Mục đích của hành vi này:

• Tận dụng danh tiếng sản phẩm gốc

• Cắt giảm chi phí R&D

• Đưa ra thị trường sản phẩm tương tự với giá rẻ hơn để cạnh tranh

Hậu quả:

• Gây nhầm lẫn cho người tiêu dùng

• Làm giảm giá trị thương hiệu của chủ sở hữu kiểu dáng gốc

---

2.2. Tranh chấp giữa hai doanh nghiệp cùng tuyên bố là chủ sở hữu thiết kế

Tình huống này xảy ra khi:

• Hai bên cùng phát triển thiết kế trong giai đoạn hợp tác

• Không quy định rõ quyền sở hữu trong hợp đồng

• Một bên tự ý đi đăng ký bảo hộ trước

Kết quả là tranh chấp quyền sở hữu xuất phát từ việc thiếu thỏa thuận minh bạch ban đầu.

Bài học: Khi hợp tác thiết kế hoặc đặt hàng OEM → Luôn có điều khoản chuyển giao quyền sở hữu kiểu dáng bằng văn bản.

---

2.3. Rò rỉ thiết kế trước khi đăng ký bảo hộ

Một số doanh nghiệp chủ quan cho rằng “tự mình tạo ra là đương nhiên có quyền”, dẫn đến việc:

• Giới thiệu sản phẩm ở hội chợ, hội thảo

• Đăng bài quảng cáo trước khi nộp đơn

• Gửi mẫu cho đối tác mà không ký bảo mật (NDA)

Khi đó, kiểu dáng dễ mất tính mới, khiến việc bảo hộ không còn hợp lệ, và đối thủ có thể đăng ký trước.

---

2.4. Tranh chấp khi kiểu dáng tương tự nhưng chưa được bảo hộ

Nhiều doanh nghiệp không tiến hành đăng ký kiểu dáng công nghiệp, mà chỉ dựa vào sự nổi tiếng trên thị trường.

→ Điều này không đủ cơ sở pháp lý để xử lý xâm phạm.

Khi tranh chấp xảy ra, doanh nghiệp phải:

• Chứng minh quá trình sáng tạo

• Chứng minh thời điểm đưa ra thị trường trước

Việc chứng minh này tốn rất nhiều thời gian, công sức và chi phí.

---

2.5. Hậu quả chung của tranh chấp kiểu dáng công nghiệp

---

3. Căn cứ pháp lý để xác định hành vi xâm phạm kiểu dáng công nghiệp 

Để xác định một sản phẩm có xâm phạm kiểu dáng công nghiệp hay không, cần dựa trên quyền đã được bảo hộ và mức độ tương tự giữa sản phẩm bị nghi xâm phạm với kiểu dáng được cấp văn bằng. Việc đánh giá không chỉ dựa trên cảm nhận chủ quan mà phải tuân theo các căn cứ pháp lý cụ thể.

3.1. Cơ sở pháp lý áp dụng

Các văn bản pháp luật chính điều chỉnh vấn đề này gồm:

• Luật Sở hữu trí tuệ 2005, sửa đổi bổ sung năm 2009, 2019 và 2022

• Nghị định 65/2023/NĐ-CP hướng dẫn thi hành Luật Sở hữu trí tuệ về sở hữu công nghiệp

• Nghị định 99/2013/NĐ-CP (sửa đổi bởi Nghị định 126/2021/NĐ-CP) quy định xử phạt hành chính về sở hữu công nghiệp

• Thông tư 01/2007/TT-BKHCN hướng dẫn chi tiết đăng ký và bảo hộ quyền sở hữu công nghiệp

Các văn bản này quy định rõ về:

• Phạm vi bảo hộ kiểu dáng công nghiệp

• Hành vi bị xem là xâm phạm

• Quy trình xử lý tranh chấp

---

3.2. Điều kiện để xác định hành vi xâm phạm kiểu dáng công nghiệp

Một sản phẩm bị coi là xâm phạm kiểu dáng khi đồng thời có đủ các yếu tố sau:

---

3.3. Tiêu chí đánh giá “tương tự đến mức gây nhầm lẫn”

Việc đánh giá không dựa trên từng chi tiết nhỏ lẻ, mà dựa trên tổng thể cảm nhận thị giác.

Các tiêu chí đánh giá phổ biến gồm:

• Hình khối tổng thể của sản phẩm

• Đường nét đặc trưng và điểm nhấn thiết kế

• Tỷ lệ chi tiết, cấu trúc và cách kết hợp các bộ phận

• Cảm nhận trực quan của người tiêu dùng trung bình

Lưu ý:
Chỉ thay đổi màu sắc, kích thước hoặc phụ kiện nhỏ nhưng giữ nguyên hình dáng chính → vẫn bị coi là xâm phạm.

---

3.4. Chứng cứ trong việc xác định xâm phạm kiểu dáng

Chủ sở hữu cần chuẩn bị:

• Bản sao hoặc bản gốc Bằng độc quyền kiểu dáng công nghiệp

• Ảnh hoặc mẫu sản phẩm gốc và sản phẩm bị nghi nhái

• Tài liệu chứng minh thời điểm đưa sản phẩm ra thị trường

• Kết quả giám định sở hữu công nghiệp (nếu cần)

Giám định do:

Viện Khoa học Sở hữu trí tuệ – Bộ Khoa học và Công nghệ thực hiện.

Kết luận giám định là căn cứ quan trọng khi:

• Làm việc với cơ quan quản lý thị trường

• Nộp đơn xử lý hành chính

• Khởi kiện tại Tòa án

---

4. Quy trình xử lý tranh chấp kiểu dáng công nghiệp đối với sản phẩm tiêu dùng

Khi phát hiện sản phẩm bị làm nhái hoặc sao chép kiểu dáng, doanh nghiệp cần thực hiện việc xử lý theo lộ trình hợp pháp và có chiến lược. Việc xử lý đúng quy trình giúp rút ngắn thời gian, giảm chi phí, đồng thời tăng khả năng thắng lợi trong tranh chấp.

4.1. Bước 1: Thu thập và củng cố chứng cứ

Đây là bước quan trọng nhất để làm cơ sở pháp lý.

Chủ sở hữu cần thu thập:

• Bằng độc quyền kiểu dáng công nghiệp (còn hiệu lực)

• Hình ảnh sản phẩm gốc & sản phẩm bị nghi xâm phạm

• Mẫu vật chứng thực tế (nếu có thể mua hoặc thu thập)

• Hóa đơn, bảng kê, chứng từ chứng minh mức độ thiệt hại (doanh thu giảm, hàng tồn tăng…)

• Dữ liệu lịch sử công bố sản phẩm trên thị trường

Lưu ý: Nên yêu cầu giám định sở hữu công nghiệp tại Viện Khoa học SHTT để có kết luận chuyên môn hỗ trợ xử lý.

---

4.2. Bước 2: Gửi thông báo yêu cầu chấm dứt vi phạm (Cease & Desist Letter)

Đây là phương thức thương lượng mềm, được ưu tiên trước khi đưa vụ việc ra cơ quan nhà nước.

Nội dung thư bao gồm:

• Căn cứ pháp lý về quyền sở hữu kiểu dáng

• Mô tả hành vi bị coi là xâm phạm

• Yêu cầu dừng sản xuất – phân phối – quảng cáo sản phẩm nhái

• Thời hạn trả lời (thường từ 3 – 7 ngày làm việc)

Nếu đối tác thiện chí → Có thể thương lượng chuyển giao quyền sử dụng, hoặc điều chỉnh thiết kế sản phẩm.

---

4.3. Bước 3: Xử lý bằng biện pháp hành chính

Nếu đối tượng không hợp tác, chủ sở hữu có thể đề nghị cơ quan quản lý nhà nước xử lý:

Cơ quan có thẩm quyền gồm:

• Đội Quản lý thị trường

• Công an kinh tế

• Hải quan (nếu hàng là nhập khẩu)

• UBND cấp tỉnh

Biện pháp xử lý:

---

4.4. Bước 4: Khởi kiện dân sự hoặc yêu cầu trọng tài

Trường hợp hành chính không giải quyết triệt để → Doanh nghiệp có thể khởi kiện tại:

• Tòa án nhân dân có thẩm quyền, hoặc

• Trọng tài thương mại (nếu có thỏa thuận trước trong hợp đồng)

Yêu cầu khởi kiện có thể gồm:

• Buộc chấm dứt hành vi xâm phạm

• Yêu cầu bồi thường thiệt hại (thiệt hại thực tế + lợi nhuận bị mất)

• Buộc xin lỗi và cải chính công khai

---

4.5. Bước 5: Xử lý hình sự đối với hành vi vi phạm nghiêm trọng

Nếu hành vi có dấu hiệu:

• Sản xuất, buôn bán hàng giả với quy mô lớn

• Gây thiệt hại nghiêm trọng cho chủ sở hữu hoặc người tiêu dùng

→ Có thể bị truy cứu theo Điều 226 Bộ luật Hình sự 2015, sửa đổi 2017.

Mức phạt có thể lên tới:

• 500 triệu đồng – 3 tỷ đồng, hoặc

• Phạt tù từ 6 tháng đến 5 năm.

---

5. Quy trình xử lý tranh chấp kiểu dáng công nghiệp

Bước 1: Thu thập chứng cứ

• Văn bằng bảo hộ (giấy chứng nhận)

• Mẫu sản phẩm gốc và sản phẩm nghi ngờ

• Hóa đơn, tài liệu chứng minh thiệt hại

• Dữ liệu hình ảnh, thời điểm đưa sản phẩm ra thị trường

Bước 2: Gửi thư cảnh báo (Cease & Desist Letter)

Đây là hình thức nhắc nhở – thương lượng trước khi khởi kiện.

Bước 3: Yêu cầu xử lý hành chính

Nộp đơn tới:

• Quản lý thị trường

• Công an kinh tế

• Hải quan (nếu phát hiện hàng nhập khẩu vi phạm)

Biện pháp: Tịch thu – Tiêu hủy – Phạt tiền

Bước 4: Khởi kiện dân sự / Trọng tài / Tòa án

Yêu cầu:

• Chấm dứt hành vi xâm phạm

• Bồi thường thiệt hại

• Công khai xin lỗi

Bước 5: Yêu cầu xử lý hình sự (Trường hợp nghiêm trọng)

Nếu gây thiệt hại lớn cho chủ sở hữu hoặc cộng đồng.

Xem thêm: https://luattamduc.vn/vi-pham-quyen-shtt-va-3-bien-phap-xu-ly-vi-pham/

---

6. Ví dụ tình huống thực tế tại Việt Nam (Case Study)

Một doanh nghiệp sản xuất loa mini bluetooth đã đăng ký bảo hộ KDCN từ năm 2021.
Năm 2023, một đối thủ tung ra mẫu loa gần như giống 90% ngoại hình, chỉ thay đổi màu sắc.

Chủ sở hữu tiến hành:

1. So sánh & lập biên bản đánh giá mức độ tương tự

2. Gửi thư cảnh báo → đối thủ không hợp tác

3. Nộp đơn đến Cục Quản lý thị trường

4. Đối thủ bị tịch thu hơn 2.000 sản phẩm và buộc bồi thường thiệt hại 450 triệu đồng

→ Bài học: Đăng ký sớm – Bảo vệ nhanh – Xử lý quyết liệt.

---

7. Kết luận

Tranh chấp kiểu dáng công nghiệp trong sản phẩm tiêu dùng không chỉ ảnh hưởng đến quyền sở hữu trí tuệ, mà còn tác động trực tiếp đến:

• Uy tín thương hiệu

• Lợi thế cạnh tranh

• Doanh thu trên thị trường

Doanh nghiệp cần:

• Đăng ký KDCN sớm

• Theo dõi thị trường thường xuyên

• Áp dụng các biện pháp pháp lý kịp thời

---

8. Liên hệ tư vấn & hỗ trợ

Nếu bạn cần:

• Tra cứu khả năng bảo hộ kiểu dáng công nghiệp

• Soạn hồ sơ đăng ký theo đúng tiêu chuẩn Cục SHTT

• Xử lý tranh chấp, khởi kiện, yêu cầu bồi thường

Thông tin liên hệ:

Văn phòng Luật sư Châu Đốc – Chi nhánh Thành phố Hồ Chí Minh
📍 Địa chỉ: 92/49/7/20 Nguyễn Thị Chạy, khu phố Chiêu Liêu, Phường Dĩ An, Thành phố Hồ Chí Minh.
📞 Điện thoại: 0987 79 16 32
✉️ Email: luattamduc.law@gmail.com
🌐 Website: luattamduc.vn
📘 Facebook: Luật sư Dân sự
🎵 TikTok: @luatsutuvantphcm
📍 Google Maps: Xem bản đồ
🕐 Thời gian làm việc: Thứ 2 – Thứ 7 (8:00 – 17:00)