Tranh chấp di sản thừa kế không có di chúc: Hiểu rõ để bảo vệ quyền lợi

Di sản thừa kế – vốn là tài sản được để lại cho con cháu, người thân – lẽ ra là điều thể hiện tình cảm, sự gắn kết cuối cùng giữa người đã khuất và người ở lại. Thế nhưng, trong rất nhiều trường hợp tại Việt Nam, khi người mất không để lại di chúc rõ ràng thì di sản lại trở thành mầm mống của mâu thuẫn, chia rẽ, thậm chí kiện tụng kéo dài trong gia đình. Đây là tình trạng không hiếm gặp trong các vụ án dân sự hiện nay, đặc biệt liên quan đến nhà đất, tiền bạc hoặc tài sản chung chưa xác định rạch ròi.

Nội dung trang

Theo quy định pháp luật hiện hành, khi một người qua đời mà không có di chúc, phần tài sản của họ sẽ được chia theo quy định của pháp luật về thừa kế theo hàng. Tuy nhiên, để xác định rõ ai là người có quyền được hưởng, ai không có quyền, tài sản thuộc khối di sản nào, tài sản nào đã được tặng cho hay phân chia sinh thời… là cả một quá trình rất phức tạp. Nếu không được giải quyết thấu đáo, các tranh chấp sẽ phát sinh và kéo dài trong nhiều năm, ảnh hưởng đến mối quan hệ gia đình và tiêu tốn rất nhiều thời gian, chi phí.

Trên thực tế, Luật sư chúng tôi từng tiếp nhận nhiều vụ việc mà sau khi người cha/mẹ mất, các anh chị em trong nhà không thống nhất được việc phân chia tài sản vì không có di chúc. Có người đòi chia theo công sức chăm sóc cha mẹ, có người phủ nhận sự tồn tại của con riêng, hoặc tranh cãi tài sản đó là của chung hay của riêng người mất… Những mâu thuẫn này thường âm ỉ và bùng phát tại thời điểm phân chia, dẫn đến việc khởi kiện tranh chấp di sản tại Tòa án.

Bài viết dưới đây sẽ giúp bạn hiểu rõ hơn về bản chất của việc tranh chấp di sản thừa kế khi không có di chúc, các quy định pháp luật liên quan, thủ tục giải quyết tại Tòa và gợi ý cách xử lý phù hợp để bảo vệ quyền và lợi ích hợp pháp của mình.

1. Thừa kế theo pháp luật là gì? Khi nào áp dụng?

Khi một người qua đời mà không để lại di chúc, thì phần tài sản của người đó sẽ được chia theo quy định pháp luật về thừa kế theo pháp luật. Đây là một chế định quan trọng được quy định trong Bộ luật Dân sự năm 2015, nhằm đảm bảo sự phân chia tài sản công bằng, minh bạch cho những người thân thích hợp pháp của người đã mất.

✅ Thừa kế theo pháp luật là gì?

Theo Điều 649 Bộ luật Dân sự, thừa kế theo pháp luật là việc di sản được chia theo quy định của pháp luật, không phụ thuộc vào ý chí của người để lại tài sản. Điều này chỉ được áp dụng trong một số trường hợp nhất định, trong đó phổ biến nhất là người mất không lập di chúc, hoặc di chúc bị vô hiệu, trái pháp luật, hoặc không rõ ràng.

Ngoài ra, nếu phần di sản còn lại chưa được phân chia hết trong di chúc, thì phần còn lại này cũng được chia theo quy định của pháp luật.

Tranh chấp di sản thừa kế không có di chúc và 7 điều cần biết

✅ Khi nào xảy ra tranh chấp?

Mặc dù pháp luật đã quy định tương đối rõ ràng về các hàng thừa kế, thứ tự ưu tiên và nguyên tắc chia đều, song trên thực tế, rất nhiều gia đình vẫn xảy ra tranh chấp khi:

Có người cho rằng mình thuộc hàng thừa kế nhưng bị gạt khỏi quá trình phân chia;
Có người không được khai nhận phần di sản do không có giấy tờ chứng minh quan hệ huyết thống;
Di sản chưa được định giá rõ ràng hoặc tài sản có tranh chấp quyền sở hữu;
Tồn tại tài sản chung – riêng lẫn lộn giữa người đã mất và người còn sống.

Ngoài ra, vấn đề về công sức đóng góp trong việc tạo lập, gìn giữ di sản, hay việc chăm sóc cha mẹ lúc cuối đời cũng thường được viện dẫn trong các tranh chấp để đòi hỏi phần chia lớn hơn, dù pháp luật không đặt nặng yếu tố công sức trong thừa kế theo pháp luật.

Vì vậy, nắm rõ quy định pháp luật về hàng thừa kế, nguyên tắc chia di sản và điều kiện chứng minh quyền thừa kế là điều cần thiết để bảo vệ quyền lợi của mình trong trường hợp không có di chúc.

Không có di chúc; 6 điều cần biết khi chia thừa kế

2. Các hàng thừa kế và nguyên tắc phân chia tài sản

Khi chia di sản trong trường hợp không có di chúc, pháp luật áp dụng chế định thừa kế theo pháp luật, với nguyên tắc chia đều cho những người cùng hàng. Việc xác định đúng hàng thừa kế là yếu tố then chốt để giải quyết các tranh chấp liên quan đến quyền hưởng di sản.

✅ Các hàng thừa kế theo quy định

Theo Điều 651 Bộ luật Dân sự 2015, pháp luật quy định ba hàng thừa kế như sau:

Hàng thứ nhất gồm: vợ hoặc chồng, cha mẹ ruột, con ruột của người chết (bao gồm cả con nuôi hợp pháp và cha mẹ nuôi hợp pháp).
Hàng thứ hai gồm: ông bà nội, ông bà ngoại, anh chị em ruột của người chết và cháu ruột mà người chết là ông bà nội, ông bà ngoại.
Hàng thứ ba gồm: cụ nội, cụ ngoại, bác, chú, cậu, cô, dì ruột của người chết, và cháu ruột gọi người chết là cô, chú, bác, dì, cậu.

Lưu ý: Người thuộc hàng thừa kế sau chỉ được hưởng di sản nếu không còn ai ở hàng thừa kế trước, hoặc những người đó từ chối nhận di sản, bị truất quyền thừa kế, hoặc không có quyền hưởng.

✅ Nguyên tắc phân chia di sản

Khi xác định được người thừa kế thuộc hàng nào, nguyên tắc cơ bản là:

Những người cùng hàng được hưởng phần di sản bằng nhau;
Trường hợp một người trong hàng thừa kế đã chết trước hoặc cùng thời điểm với người để lại di sản, thì con của họ (nếu có) sẽ được hưởng thế vị – nghĩa là nhận phần di sản mà cha mẹ họ lẽ ra được hưởng;
Không phân biệt giới tính, tuổi tác hay hoàn cảnh kinh tế trong việc chia đều phần thừa kế cho những người cùng hàng, trừ khi có chứng cứ chứng minh việc từ chối, không có quyền, hoặc tranh chấp loại trừ.

✅ Tranh chấp thường gặp

Trong thực tế, nhiều vụ tranh chấp phát sinh do không rõ ai thuộc hàng thừa kế, hoặc có người cố tình che giấu nhân thân, không khai báo đủ số người thuộc hàng thừa kế, dẫn đến phân chia không đúng đối tượng.

Một số trường hợp khác, người con riêng – nếu đã được người mất nuôi dưỡng, chăm sóc – vẫn có thể được xem xét là con nuôi hợp pháp và được hưởng thừa kế.

3. Những tranh chấp phổ biến và cách chứng minh quyền thừa kế

Trong thực tế, tranh chấp thừa kế không có di chúc diễn ra rất phổ biến, nhất là tại các gia đình có nhiều con, tài sản lớn hoặc mối quan hệ thân tộc phức tạp. Những mâu thuẫn này không chỉ gây tổn hại đến tình cảm gia đình mà còn kéo dài thủ tục pháp lý, ảnh hưởng đến quyền lợi hợp pháp của người thừa kế.

✅ Các dạng tranh chấp phổ biến

1. Tranh chấp người thuộc hàng thừa kế: Một số người có thể bị gạt ra khỏi danh sách thừa kế do không có giấy tờ chứng minh quan hệ huyết thống (con ngoài giá thú, con nuôi không đăng ký…), hoặc bị người khác cố tình che giấu.

2. Tranh chấp tài sản là di sản: Có nhiều trường hợp tài sản không được xác định rõ là của người mất hay là tài sản chung với người khác (vợ/chồng, con cái…). Điều này khiến việc chia thừa kế bị đình trệ hoặc bị chia sai đối tượng.

3. Tranh chấp về phần chia di sản: Dù pháp luật quy định chia đều trong cùng hàng thừa kế, nhưng trên thực tế, nhiều người cho rằng mình có công chăm sóc người mất hoặc đóng góp tạo lập tài sản nhiều hơn nên đòi phần lớn hơn. Đây là nguyên nhân dẫn đến các vụ kiện cáo phức tạp.

4. Tranh chấp liên quan đến người đã chết trước: Một số người chết trước người để lại di sản, nhưng con của họ lại có quyền hưởng thừa kế thế vị. Nếu không chứng minh được mối quan hệ huyết thống, những người này có thể bị gạt khỏi quá trình chia tài sản.

✅ Cách chứng minh quyền thừa kế

Để bảo vệ quyền lợi hợp pháp của mình trong quá trình chia thừa kế không có di chúc, người thừa kế cần chuẩn bị:

Giấy khai sinh, hộ khẩu, giấy tờ chứng minh quan hệ huyết thống hoặc quan hệ nuôi dưỡng hợp pháp;
Giấy chứng tử của người để lại di sản;
Giấy tờ chứng minh quyền sở hữu tài sản của người mất (sổ đỏ, giấy tờ mua bán…);
Trong trường hợp có tranh chấp phức tạp, nên nhờ luật sư tư vấn hoặc yêu cầu Tòa án phân xử để đảm bảo tính khách quan.

4. Thủ tục chia di sản thừa kế khi không có di chúc

Khi người mất không để lại di chúc, việc chia di sản sẽ được thực hiện theo trình tự, thủ tục thừa kế theo pháp luật. Nếu giữa các đồng thừa kế không có mâu thuẫn, quá trình có thể được thực hiện tại văn phòng công chứng. Ngược lại, nếu có tranh chấp, các bên buộc phải khởi kiện ra Tòa án nhân dân có thẩm quyền.

✅ Trình tự chia thừa kế không có di chúc

Bước 1: Xác định người để lại di sản và thời điểm mở thừa kế

Thời điểm mở thừa kế là thời điểm người để lại di sản chết. Căn cứ vào đó, các bên sẽ xác định được tài sản để lại, xác định hàng thừa kế theo quy định của pháp luật.

Bước 2: Xác minh và kê khai di sản

Người thân hoặc đồng thừa kế cần tiến hành kê khai đầy đủ tài sản của người chết, bao gồm:

Bất động sản (đất đai, nhà ở…);
Động sản có giá trị (xe ô tô, sổ tiết kiệm, vàng…);
Các khoản nợ phải thu và nợ phải trả.

Bước 3: Xác định người thừa kế theo pháp luật

Dựa vào giấy tờ chứng minh quan hệ nhân thân như: giấy khai sinh, giấy đăng ký kết hôn, hộ khẩu, chứng minh nhân dân, xác nhận nuôi con nuôi…, các bên xác định người thừa kế ở hàng thứ nhất, nếu không có thì đến hàng thứ hai…

Bước 4: Lập văn bản thỏa thuận chia di sản (nếu không tranh chấp)

Nếu tất cả người thừa kế thống nhất về việc phân chia tài sản, thì có thể cùng nhau đến văn phòng công chứng lập văn bản khai nhận di sản hoặc thỏa thuận phân chia di sản.

Bước 5: Khởi kiện ra tòa án (nếu có tranh chấp)

Nếu có người không đồng ý hoặc phát sinh mâu thuẫn về tài sản hay hàng thừa kế, các bên cần khởi kiện tại Tòa án nhân dân nơi có di sản hoặc nơi cư trú cuối cùng của người chết. Tòa sẽ thụ lý, thẩm định hồ sơ và đưa ra bản án phân chia di sản hợp pháp.

✅ Lưu ý:

Thời hiệu khởi kiện thừa kế là 30 năm đối với bất động sản và 10 năm đối với động sản kể từ thời điểm mở thừa kế;
Khi tranh chấp, cần thu thập đầy đủ chứng cứ liên quan để Tòa án xem xét công bằng.

5. Giải quyết tranh chấp thừa kế không có di chúc tại Tòa án

Khi các bên thừa kế không thể tự thỏa thuận việc chia di sản hoặc xảy ra mâu thuẫn về người được hưởng, phần được hưởng, nguồn gốc tài sản… thì việc giải quyết tranh chấp tại Tòa án nhân dân có thẩm quyền là con đường bắt buộc nhằm bảo vệ quyền lợi hợp pháp cho từng bên.

✅ Hồ sơ khởi kiện tranh chấp thừa kế

Người khởi kiện cần chuẩn bị hồ sơ gồm:

Đơn khởi kiện (theo mẫu của Tòa);
Giấy chứng tử của người để lại di sản;
Tài liệu chứng minh quan hệ nhân thân với người để lại di sản (giấy khai sinh, hộ khẩu, giấy tờ nhận con nuôi…);
Tài liệu chứng minh tài sản để lại là thuộc sở hữu hợp pháp của người chết (sổ đỏ, giấy đăng ký xe, sổ tiết kiệm…);
Các chứng cứ chứng minh yêu cầu khởi kiện là có cơ sở (ví dụ: ai đang quản lý tài sản, giấy tờ liên quan đến việc phân chia trước đó…).

✅ Quy trình giải quyết tại Tòa án

Tòa án thụ lý hồ sơ và ra thông báo nộp án phí tạm ứng (tùy theo giá trị di sản).
Tiến hành hòa giải: Đây là bước bắt buộc trong tố tụng dân sự. Nếu các bên hòa giải thành thì Tòa lập biên bản công nhận sự thỏa thuận.
Xét xử sơ thẩm: Nếu hòa giải không thành, vụ án sẽ được đưa ra xét xử. Các bên có thể trình bày, tranh luận, cung cấp chứng cứ tại phiên tòa.
Tuyên án: Căn cứ vào tài liệu, chứng cứ và lời khai, Tòa sẽ tuyên bản án chia di sản theo đúng quy định pháp luật.

✅ Một số lưu ý

Trong quá trình xét xử, Tòa án có thể trưng cầu giám định ADN nếu có tranh chấp về huyết thống để xác định quyền thừa kế.
Nếu có người cố tình che giấu di sản hoặc định đoạt tài sản khi chưa được chia thừa kế, Tòa có thể xử lý hành vi vi phạm pháp luật dân sự hoặc hình sự tùy mức độ.
Bản án của Tòa là căn cứ pháp lý cuối cùng để các bên đăng ký sang tên, chuyển nhượng, khai nhận phần di sản được hưởng.

6. Kinh nghiệm xử lý tranh chấp thừa kế không có di chúc hiệu quả, tránh mâu thuẫn kéo dài

Các tranh chấp thừa kế thường diễn ra giữa những người thân trong gia đình. Nếu không xử lý khéo léo và đúng luật, hậu quả để lại không chỉ là tổn thất tài sản mà còn rạn nứt tình cảm, mất đoàn kết. Dưới đây là những kinh nghiệm quan trọng giúp giải quyết tranh chấp thừa kế không có di chúc một cách hiệu quả:

Di Chúc Viết Tay 6 Điều Cần Biết Khi Lập Di Chúc Tay

✅ 1. Ưu tiên thỏa thuận nội bộ trước khi kiện ra Tòa

Khi người để lại di sản không có di chúc, điều đầu tiên các bên nên làm là bình tĩnh đối thoại, trao đổi rõ ràng về việc phân chia. Hòa giải nội bộ thành công sẽ giúp tiết kiệm thời gian, chi phí, giữ gìn tình cảm gia đình. Nếu cần, có thể mời luật sư hoặc tổ hòa giải địa phương tham gia để trung lập và hướng dẫn đúng pháp luật.

✅ 2. Xác minh rõ nguồn gốc tài sản

Một trong những nguyên nhân khiến tranh chấp kéo dài là không xác định rõ đâu là tài sản riêng, đâu là tài sản chung, hoặc tài sản của người chết để lại hay của người khác. Do đó, cần thu thập đầy đủ giấy tờ liên quan như:

Giấy chứng nhận quyền sử dụng đất;
Hợp đồng mua bán, giấy tờ chuyển nhượng;
Tài liệu chứng minh nguồn tiền hình thành tài sản (nếu có).

Nếu tài sản có sự đóng góp của nhiều người, cần làm rõ phần đóng góp để tránh khiếu kiện về sau.

✅ 3. Chủ động thu thập chứng cứ chứng minh quyền thừa kế

Khi phát sinh tranh chấp, mỗi bên cần chủ động chuẩn bị chứng cứ về:

Quan hệ huyết thống (giấy khai sinh, xác nhận của địa phương, giám định ADN nếu cần);
Quá trình chăm sóc người để lại di sản;
Công sức trong việc tạo lập, gìn giữ tài sản.

Chứng cứ càng rõ ràng thì việc khởi kiện hoặc bảo vệ quyền lợi sẽ càng thuận lợi.

✅ 4. Nhờ luật sư hỗ trợ pháp lý

Nếu vụ việc phức tạp, nhiều tài sản hoặc có nguy cơ kéo dài, nên nhờ đến luật sư chuyên về thừa kế để:

Tư vấn quyền lợi;
Soạn hồ sơ khởi kiện;
Đại diện tại Tòa bảo vệ quyền và lợi ích hợp pháp.

7. Kết luận

Tranh chấp di sản thừa kế khi không có di chúc là điều dễ xảy ra nếu các bên không nắm rõ quy định pháp luật và không có tinh thần hợp tác. Để tránh tranh chấp, người còn sống nên chủ động lập di chúc hợp pháp; còn nếu xảy ra tranh chấp, cần bình tĩnh, thu thập chứng cứ, làm việc với luật sư và tòa án để bảo vệ quyền lợi.

Thông tin liên hệ:

Văn phòng Luật sư Châu Đốc – Chi nhánh Bình Dương
📍 Địa chỉ: 92/49/7/20 Nguyễn Thị Chạy, khu phố Chiêu Liêu, Phường Dĩ An,Thành phố Hồ Chí Minh.
📞 Điện thoại: 0987 79 16 32
✉️ Email: luattamduc.law@gmail.com
🌐 Website: luattamduc.vn
📘 Facebook: Luật sư Dân sự
🎵 TikTok: @luatsutuvantphcm
📍 Google Maps: Xem bản đồ
🕐 Thời gian làm việc: Thứ 2 – Thứ 7 (8:00 – 17:00)

DỊCH VỤ LUẬT SƯ, LUẬT SƯ THỪA KẾ

Tranh chấp di sản thừa kế không có di chúc và 7 điều cần biết