Mở đầu

Trong thời đại công nghệ và truyền thông số phát triển bùng nổ, việc sao chép, chia sẻ và khai thác tác phẩm trở nên dễ dàng hơn bao giờ hết. Tuy nhiên, chính điều này cũng khiến tình trạng vi phạm bản quyền tác giả tại Việt Nam ngày càng trở nên phổ biến và phức tạp. Từ âm nhạc, sách điện tử, hình ảnh, phim ảnh cho đến phần mềm, rất nhiều tác phẩm bị sử dụng trái phép, gây thiệt hại nghiêm trọng cho người sáng tạo và chủ sở hữu quyền tác giả.

Nội dung trang

Không ít cá nhân, doanh nghiệp dù bị vi phạm bản quyền nhưng lại loay hoay không biết bắt đầu từ đâu để xử lý. Ngược lại, người vi phạm nhiều khi lại không ý thức được hành vi của mình đang trái luật, dẫn đến các hậu quả pháp lý không mong muốn.

Hiểu rõ quy trình và căn cứ pháp lý trong việc xử lý các hành vi xâm phạm bản quyền là điều cần thiết, đặc biệt trong bối cảnh các nền tảng số như YouTube, Facebook, TikTok, website, ứng dụng di động… đang trở thành kênh phổ biến để phân phối nội dung.

Bài viết này sẽ cung cấp các bước xử lý vi phạm bản quyền tác giả tại Việt Nam theo đúng quy định pháp luật hiện hành. Bên cạnh đó, bạn cũng sẽ hiểu rõ các hình thức vi phạm phổ biến, chế tài xử phạt và những giải pháp hiệu quả để bảo vệ quyền lợi hợp pháp của mình.

Xử lý vi phạm quyền tác giả tại Việt Nam: 4 quy định pháp lý quan trọng

1. Quyền tác giả là gì?

Bản quyền tác giả là quyền của cá nhân hoặc tổ chức đối với tác phẩm do mình sáng tạo ra hoặc sở hữu hợp pháp. Tại Việt Nam, khái niệm này được quy định tại Luật Sở hữu trí tuệ, bao gồm cả quyền nhân thân và quyền tài sản phát sinh từ tác phẩm.

Cụ thể, bản quyền tác giả bao gồm hai nhóm quyền cơ bản:

Quyền nhân thân: Gắn liền với tác giả và không thể chuyển nhượng. Bao gồm quyền đặt tên tác phẩm, đứng tên tác giả, công bố tác phẩm và bảo vệ sự toàn vẹn của tác phẩm.
Quyền tài sản: Là quyền khai thác lợi ích kinh tế từ tác phẩm như sao chép, phân phối, trình diễn, phát hành, truyền tải trên Internet, cho thuê… Chủ thể có thể chuyển nhượng hoặc cho phép người khác sử dụng quyền này.

Những tác phẩm được bảo hộ bản quyền gồm:

Tác phẩm văn học, nghệ thuật, khoa học (truyện, thơ, bài báo, sách).
Tác phẩm âm nhạc, điện ảnh, sân khấu, nhiếp ảnh.
Tác phẩm kiến trúc, mỹ thuật ứng dụng.
Chương trình máy tính, cơ sở dữ liệu…

Lưu ý quan trọng:

Quyền tác giả tự động phát sinh kể từ khi tác phẩm được tạo ra dưới hình thức vật chất nhất định (bản in, bản số, bản ghi âm…) mà không bắt buộc phải đăng ký.
Tuy nhiên, việc đăng ký quyền tác giả tại Cục Bản quyền tác giả vẫn được khuyến khích để làm bằng chứng rõ ràng khi xảy ra tranh chấp.

Hiểu rõ bản quyền tác giả là gì và phạm vi được bảo hộ sẽ giúp bạn chủ động bảo vệ quyền lợi của mình và xử lý vi phạm khi cần thiết.

2. Các hành vi vi phạm bản quyền phổ biến tại Việt Nam

Tình trạng vi phạm bản quyền tác giả tại Việt Nam đang diễn ra ngày càng phức tạp, đặc biệt trong môi trường số và mạng xã hội. Nhiều hành vi xâm phạm diễn ra công khai nhưng lại không được xử lý kịp thời do thiếu hiểu biết pháp luật hoặc khó khăn trong việc thu thập chứng cứ.

Một số hành vi vi phạm phổ biến bao gồm:

Sao chép, sử dụng tác phẩm mà không xin phép: Đây là hành vi thường gặp nhất, đặc biệt với nội dung văn học, báo chí, hình ảnh, bài hát, phần mềm… Người sử dụng thường lấy lại nội dung từ tác phẩm gốc để đăng tải lên website, blog, mạng xã hội mà không hỏi ý kiến chủ sở hữu.
Đăng lại tác phẩm nhưng không ghi tên tác giả hoặc sửa tên tác giả: Việc sử dụng tác phẩm mà không ghi đúng tên tác giả hoặc cố tình che giấu danh tính người sáng tạo là hành vi xâm phạm quyền nhân thân – loại quyền không thể chuyển nhượng.
Phát hành, phân phối sản phẩm vi phạm bản quyền: Ví dụ như in và bán sách lậu, sao chép phần mềm để cài đặt hàng loạt mà không có giấy phép, chia sẻ phim chưa phát hành chính thức trên nền tảng mạng…
Biến tấu, sửa đổi nội dung tác phẩm gốc mà không được phép: Những hành vi chỉnh sửa, cắt ghép, biên tập lại tác phẩm gốc (ví dụ video, nhạc, hình ảnh) mà không có sự đồng ý từ tác giả hoặc chủ sở hữu quyền cũng bị coi là xâm phạm.
Tổ chức biểu diễn, trình chiếu, truyền phát mà không xin phép: Bao gồm việc trình diễn bài hát, phát sóng phim, chương trình truyền hình… mà không trả tiền bản quyền cho người nắm quyền tài sản.
Đăng tải tác phẩm lên Internet để thu lợi mà không được ủy quyền: Nhiều trường hợp cá nhân đăng video có nhạc nền, hình ảnh, hay đoạn trích sách lên YouTube, TikTok… để kiếm tiền mà không có thỏa thuận với chủ sở hữu quyền tác giả.

Lưu :

Theo pháp luật Việt Nam, mọi hành vi sử dụng tác phẩm mà không được phép của tác giả hoặc chủ sở hữu quyền đều có thể bị coi là vi phạm bản quyền, dù với mục đích thương mại hay phi lợi nhuận.

Hiểu đúng và tránh những hành vi này không chỉ giúp bảo vệ quyền lợi người sáng tạo mà còn tránh được rủi ro pháp lý đáng tiếc cho cá nhân, tổ chức sử dụng tác phẩm.

3. Căn cứ pháp lý xử lý vi phạm bản quyền tác giả

Để xử lý vi phạm bản quyền tác giả một cách đúng pháp luật, việc nắm rõ hệ thống các văn bản pháp lý điều chỉnh là điều vô cùng quan trọng. Pháp luật Việt Nam hiện nay đã có khung pháp lý khá đầy đủ nhằm bảo vệ quyền tác giả và xử lý hành vi xâm phạm bằng nhiều hình thức khác nhau như xử phạt hành chính, khởi kiện dân sự và truy cứu trách nhiệm hình sự.

Các căn cứ pháp lý chính bao gồm:

🔹 Luật Sở hữu trí tuệ năm 2005 (được sửa đổi, bổ sung các năm 2009, 2019, 2022)

Là văn bản pháp lý quan trọng nhất điều chỉnh quyền tác giả, quyền liên quan và hành vi xâm phạm bản quyền.
Quy định rõ các loại quyền của tác giả, chủ sở hữu quyền và các hành vi bị cấm.

🔹 Bộ luật Dân sự năm 2015

Là cơ sở pháp lý để chủ thể quyền yêu cầu bồi thường thiệt hại, cải chính công khai và xin lỗi trong các vụ kiện dân sự liên quan đến quyền tác giả.

🔹 Bộ luật Hình sự năm 2015 (sửa đổi, bổ sung 2017) – Điều 225

Quy định về tội xâm phạm quyền tác giả, quyền liên quan, áp dụng trong trường hợp hành vi vi phạm có tính chất nghiêm trọng, có tổ chức hoặc thu lợi bất chính trên mức luật định.
Cá nhân vi phạm có thể bị phạt tiền hoặc phạt tù lên tới 3 năm, pháp nhân có thể bị đình chỉ hoạt động hoặc phạt đến 1 tỷ đồng.

🔹 Nghị định 17/2023/NĐ-CP

Hướng dẫn chi tiết thi hành một số điều của Luật Sở hữu trí tuệ liên quan đến quyền tác giả và quyền liên quan, thay thế cho Nghị định 22/2018/NĐ-CP trước đó.
Là căn cứ cho việc xác định quyền, nghĩa vụ và trình tự thủ tục liên quan đến bảo hộ quyền tác giả.

🔹 Nghị định 131/2013/NĐ-CP (và các văn bản sửa đổi)

Quy định xử phạt vi phạm hành chính trong lĩnh vực quyền tác giả và quyền liên quan.
Mức phạt có thể lên tới 250 triệu đồng, kèm các biện pháp khắc phục hậu quả như buộc gỡ bỏ tác phẩm, tiêu hủy tang vật vi phạm.

Quyền tác giả là gì? 04 điều cần biết về quyền tác giả

Tóm lại:

Việc xử lý vi phạm bản quyền tác giả tại Việt Nam có thể được thực hiện linh hoạt thông qua ba hướng:

Xử phạt hành chính (theo nghị định).
Khởi kiện dân sự (yêu cầu bồi thường và xin lỗi).
Truy cứu hình sự (nếu vi phạm nghiêm trọng, có yếu tố vụ lợi).

4. Hình thức xử lý vi phạm bản quyền tác giả

Tùy vào tính chất, mức độ và hậu quả của hành vi xâm phạm, pháp luật Việt Nam quy định nhiều hình thức xử lý vi phạm bản quyền tác giả, từ xử phạt hành chính đến khởi kiện dân sự và truy cứu trách nhiệm hình sự. Việc áp dụng biện pháp nào sẽ phụ thuộc vào từng vụ việc cụ thể và chứng cứ mà người bị xâm phạm cung cấp.

4.1. Xử phạt hành chính

Đây là hình thức xử lý phổ biến nhất đối với các hành vi xâm phạm quyền tác giả chưa đến mức phải truy cứu hình sự.

Theo Nghị định 131/2013/NĐ-CP, cá nhân hoặc tổ chức vi phạm có thể bị:

Phạt tiền từ 2.000.000 đồng đến 250.000.000 đồng tùy theo hành vi và hậu quả.
Tịch thu tang vật, phương tiện vi phạm (sách lậu, đĩa CD, USB chứa phần mềm sao chép…).
Buộc gỡ bỏ, tiêu hủy nội dung vi phạm trên website, mạng xã hội hoặc nền tảng kỹ thuật số.
Buộc cải chính công khai và xin lỗi tác giả.

Đây là biện pháp nhanh chóng, tiết kiệm chi phí, thường áp dụng khi chủ thể vi phạm không tranh chấp về quyền sở hữu nhưng cố tình sử dụng tác phẩm không xin phép.

4.2. Khởi kiện dân sự

Nếu hành vi vi phạm gây thiệt hại đến tài sản hoặc danh dự, uy tín, chủ thể quyền có thể lựa chọn khởi kiện ra Tòa án nhân dân có thẩm quyền.

Người bị vi phạm có quyền yêu cầu:

Buộc chấm dứt hành vi vi phạm.
Bồi thường thiệt hại vật chất (doanh thu bị mất, thiệt hại cơ hội kinh doanh…) và thiệt hại tinh thần.
Buộc xin lỗi, cải chính công khai trên các phương tiện truyền thông.
Buộc thu hồi, tiêu hủy bản sao vi phạm.

Khởi kiện dân sự là hình thức thường được sử dụng trong các vụ tranh chấp bản quyền phức tạp hoặc có giá trị bồi thường cao.

4.3. Truy cứu trách nhiệm hình sự

Khi hành vi xâm phạm bản quyền tác giả có tính chất nghiêm trọng, gây thiệt hại lớn hoặc mang yếu tố thương mại bất chính, người vi phạm có thể bị truy cứu trách nhiệm hình sự theo Điều 225 Bộ luật Hình sự 2015 (sửa đổi 2017).

Cụ thể:

Cá nhân vi phạm có thể bị:
- Phạt tiền từ 50 đến 300 triệu đồng.
- Cải tạo không giam giữ đến 3 năm.
- Phạt tù từ 6 tháng đến 3 năm nếu có tình tiết tăng nặng.
Pháp nhân thương mại có thể bị:
- Phạt tiền từ 300 triệu đồng đến 3 tỷ đồng.
- Đình chỉ hoạt động từ 6 tháng đến 2 năm.
- Bị tịch thu tài sản có liên quan.

Hình thức xử lý hình sự thường áp dụng đối với các hành vi mang tính tổ chức, chuyên nghiệp, lặp đi lặp lại nhiều lần hoặc thu lợi bất chính từ 50 triệu đồng trở lên.

5. Quy trình xử lý vi phạm bản quyền tại Việt Nam

Bước 1: Thu thập chứng cứ

Chủ sở hữu cần thu thập tài liệu chứng minh quyền sở hữu tác phẩm, hành vi vi phạm, mức độ thiệt hại.

Bước 2: Gửi cảnh báo, yêu cầu chấm dứt

Gửi thư yêu cầu bên vi phạm chấm dứt hành vi, bồi thường (nếu có). Đây là bước khuyến khích hòa giải.

Bước 3: Nộp đơn khiếu nại hoặc khởi kiện

Tùy mức độ, có thể gửi đơn:

Khiếu nại lên Thanh tra Bộ VH-TT&DL hoặc Cục Bản quyền.
Khởi kiện tại Tòa án dân sự.
Yêu cầu điều tra và khởi tố hình sự (nếu đủ yếu tố cấu thành tội phạm).

Bước 4: Cơ quan chức năng xử lý

Tùy theo loại vi phạm, cơ quan có thẩm quyền sẽ xem xét, ra quyết định xử phạt hành chính, yêu cầu bồi thường dân sự hoặc truy cứu trách nhiệm hình sự.

6. Một số ví dụ thực tế tại Việt Nam

Tranh chấp bản quyền phim “Tấm Cám: Chuyện chưa kể”: Một đơn vị tố cáo bị sử dụng trailer mà chưa có sự cho phép, dẫn đến yêu cầu xin lỗi và bồi thường.
Vụ kiện phần mềm kế toán: Một công ty bị kiện vì sử dụng phần mềm không bản quyền, phải bồi thường hàng trăm triệu đồng.
Bản quyền nhạc số trên TikTok, YouTube: Các nghệ sĩ Việt liên tục đối mặt với vấn đề bị sử dụng nhạc trái phép, kéo theo nhiều vụ tranh chấp và gỡ bỏ nội dung vi phạm.

Phân biệt quyền tác giả và quyền liên quan đến quyền tác giả

7. Giải pháp phòng ngừa và bảo vệ quyền tác giả

Thực tế cho thấy, việc phòng ngừa vi phạm bản quyền luôn hiệu quả và ít tốn kém hơn so với việc xử lý hậu quả sau khi đã bị xâm phạm. Vì vậy, các cá nhân, tổ chức sở hữu tác phẩm cần chủ động áp dụng nhiều biện pháp để bảo vệ quyền tác giả của mình một cách hợp pháp và hiệu quả.

Dưới đây là một số giải pháp quan trọng:

🔹 1. Đăng ký bản quyền tác giả

Mặc dù quyền tác giả được pháp luật bảo hộ ngay khi tác phẩm được định hình dưới dạng vật chất, nhưng đăng ký quyền tác giả tại Cục Bản quyền tác giả là biện pháp cần thiết để:

Tạo căn cứ pháp lý rõ ràng khi xảy ra tranh chấp.
Làm bằng chứng xác thực về thời điểm tạo ra tác phẩm.
Dễ dàng xử lý vi phạm tại tòa án hoặc cơ quan chức năng.

🔹 2. Gắn tên tác giả và cảnh báo bản quyền trên tác phẩm

Khi công bố tác phẩm, nên thể hiện rõ tên tác giả, năm sáng tác và các thông báo như: “© Tên tác giả – Cấm sao chép dưới mọi hình thức”, “All rights reserved”, hoặc “Chỉ sử dụng khi được cho phép bằng văn bản” để nâng cao ý thức người dùng.

🔹 3. Kiểm soát nội dung trên môi trường số

Nếu bạn thường xuyên đăng tải tác phẩm lên Internet, hãy:

Theo dõi nội dung của mình bằng công cụ kiểm tra đạo văn, truy vết hình ảnh, video (ví dụ: Google Reverse Image Search, YouTube Content ID…).
Đăng ký bản quyền nội dung số với các nền tảng như YouTube, Facebook, TikTok để chủ động gỡ bỏ vi phạm.

🔹 4. Thiết lập hợp đồng rõ ràng khi cấp quyền sử dụng

Khi cho phép bên thứ ba sử dụng tác phẩm, cần có hợp đồng bản quyền rõ ràng, quy định cụ thể phạm vi sử dụng, thời hạn, quyền và nghĩa vụ các bên. Điều này giúp tránh tranh chấp không đáng có và bảo vệ quyền lợi về sau.

🔹 5. Sử dụng công nghệ bảo vệ nội dung

Bạn có thể áp dụng các biện pháp kỹ thuật như:

Gắn watermark (chữ ký số, logo).
Mã hóa file hoặc giới hạn quyền truy cập, tải về.
Gắn mã theo dõi (tracking code) trong tài liệu số.

🔹 6. Tham khảo ý kiến chuyên gia pháp lý

Với những trường hợp phức tạp hoặc liên quan đến yếu tố thương mại lớn, bạn nên tìm đến các đơn vị tư vấn pháp lý sở hữu trí tuệ chuyên nghiệp để được hướng dẫn cách xử lý đúng luật, tiết kiệm thời gian và giảm thiểu rủi ro.

Kết luận

Việc xử lý vi phạm bản quyền tác giả tại Việt Nam ngày càng trở nên quan trọng trong bối cảnh số hóa và thương mại điện tử phát triển mạnh mẽ. Tuy nhiên, để đảm bảo hiệu quả, không chỉ cơ quan chức năng mà chính người sáng tạo cũng cần chủ động trang bị kiến thức pháp lý và thực hiện các biện pháp bảo vệ quyền lợi của mình.

Nếu bạn là người sáng tạo nội dung, doanh nghiệp sở hữu sản phẩm trí tuệ hoặc đang gặp khó khăn trong việc xử lý hành vi xâm phạm bản quyền, hãy nhanh chóng tham khảo các quy định pháp luật hiện hành hoặc tìm đến đơn vị tư vấn pháp lý uy tín để được hỗ trợ kịp thời.

Thông tin liên hệ:

Văn phòng Luật sư Châu Đốc – Chi nhánh Bình Dương
📍 Địa chỉ: 92/49/7/20 Nguyễn Thị Chạy, khu phố Chiêu Liêu, Phường Dĩ An,Thành phố Hồ Chí Minh.
📞 Điện thoại: 0987 79 16 32
✉️ Email: luattamduc.law@gmail.com
🌐 Website: luattamduc.vn
📘 Facebook: Luật sư Dân sự
🎵 TikTok: @luatsutuvantphcm
📍 Google Maps: Xem bản đồ
🕐 Thời gian làm việc: Thứ 2 – Thứ 7 (8:00 – 17:00)